W tym artykule przeczytasz między innymi o:
- patronie ulicy
- ciekawostkach z jego życia
Franciszek Karpiński herbu Korab, ps. i krypt.: Autor „Zabawek wierszem i prozą”; F.K. (ur. 4 października 1741 w Hołoskowie koło Otyni, zm. 16 września 1825 w Chorowszczyźnie koło Wołkowyska) – polski poeta epoki oświecenia, pamiętnikarz, dramatopisarz, tłumacz, publicysta, moralista, twórca i główny przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce.
Życiorys
Był synem Andrzeja, zarządcy w Hołoskowie (należącego do Potockich), i Rozalii Karpińskich. Matka pochodziła z rodziny Spendowskich (według relacji poety z roku 1798). Po ukończeniu podstawowych nauk wstąpił do kolegium jezuitów w Stanisławowie. Była to szkoła z wielkimi tradycjami. Powstała ona w 1669 z fundacji założyciela miasta Jędrzeja Potockiego. W 1718 przeszła w ręce jezuitów, którzy podnieśli ją do bardzo wysokiego poziomu. Tu odbył dwuletni kurs retoryki i filozofii.
Po ukończeniu gimnazjum studiował na uniwersytecie we Lwowie do uzyskania tytułu doktora filozofii i nauk wyzwolonych oraz bakałarza teologii. Obecny na egzaminie arcybiskup lwowski Sierakowski namawiał go bezskutecznie do stanu duchownego. Karpiński półtora roku kształcił się w Wiedniu, gdzie doskonalił znajomość języków obcych i słuchał wykładów znakomitych przyrodników. Po otrzymaniu starannego wykształcenia rozpoczął pracę nauczycielską na dworach magnackich.
W latach 1775–1778 dzierżawił na Pokuciu majątki, kolejno: od Mrozowickich – Wierzbowce, od Koziebrodzkich - Żabokruki i od Bielskich - Dobrowody, co pozwoliło mu osiągnąć pewną niezależność finansową.
W wieku 40 lat wydał pierwszy tomik wierszy (Zabawki wierszem). Przez Ignacego Witosławskiego, oboźnego polnego koronnego, przesłał swoje utwory księciu Czartoryskiemu i biskupowi Naruszewiczowi. Niedługo potem Czartoryski wezwał go listownie do Warszawy i zaproponował stanowisko sekretarza interesów politycznych. Karpiński wyjechał do stolicy w 1783. Wkrótce został przez Naruszewicza przedstawiony królowi. Została mu zlecona opieka nad biblioteką Czartoryskich. Doprowadził do uporządkowania i oznakowania zbiorów. Wydał trzy kolejne tomy wierszy. Zyskał dużą popularność, ale rozczarowany życiem w stolicy, a zwłaszcza zniechęcony konfliktami i obłudą panującymi w tamtejszych sferach towarzyskich, pomimo przywiązania do swojego protektora powrócił po półtora roku na Ruś Czerwoną, która w tym czasie znajdowała się już pod zaborem austriackim. Utrzymywał się znowu z dzierżawy różnych majątków i z pracy guwernera na dworach magnackich, między innymi był wychowawcą syna księcia Józefa Sanguszki, Romana. Wielokrotnie na dłuższe pobyty przyjeżdżał do Warszawy. Był uczestnikiem obiadów czwartkowych u króla. Od poznanego szambelana królewskiego, Marcina Badeniego, dostał w dzierżawę na sześć lat wieś królewską Suchodolinę. Za jego też wstawiennictwem w 1791 otrzymał od króla pięćdziesięcioletnią dzierżawę wsi Kraśnik w powiecie prużańskim, którą nazwał Karpinem, i tam osiadł na parę lat.
W latach 1785–1818 przebywał na dworze Branickich w Białymstoku, gdzie napisał Pieśni nabożne (Kiedy ranne wstają zorze, Wszystkie nasze dzienne sprawy, Bóg się rodzi i inne). Zabrzmiały one po raz pierwszy w starym kościele farnym, a wydane zostały w klasztorze oo. Bazylianów w Supraślu w 1792.
Niedługo po trzecim rozbiorze Polski postanowił zakończyć twórczość poetycką, pisząc w jednym z listów, że:
"Wszelako pod obcym panowaniem wolny kiedyś Polak, jak dobrze napisać może, kiedy ma ręce zawiązane? Albo kto kiedy był na mówce obran, który się za każdym słowem zająknąć musi? Wolnośc to tylko w narodach rodziła wyrazy, jak sama, śmiałe i kto się na wiele oglądał, zapewne mało dobrych powiedział.".
W 1818 kupił od Wincentego Orzechowskiego, sędziego granicznego wołkowyskiego, wieś Chorowszczyznę koło Wołkowyska, gdzie spisał swój pamiętnik i spędził resztę życia.
W 1800 został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Miał kolejno trzy wybranki serca, zwane przez siebie Justynami, nigdy się jednak nie ożenił.
Grób poety znajduje się na cmentarzu przykościelnym byłego kościoła i klasztoru misjonarzy w Łyskowie (w owym czasie miasteczku dziedzicznym Adama Bychowca) w rejonie prużańskim na Białorusi i ma kształt wielokrotnie zmniejszonej wiejskiej chaty. W szczycie tablica z płaskorzeźbą półpostaci, pod nią napis Oto mój dom ubogi, pod nim Franciszek Karpiński * 1741–1825 * Poeta. Pierwotnie był to głaz marmurowy tylko z napisem Oto mój dom ubogi.
W okresie międzywojennym w Kołomyi istniał pomnik Karpińskiego.
21 listopada 2024 roku miejscy radni.w Białymstoku ustanowili patronem roku w 2025 Franciszka Karpiński poetę i twórcę "Pieśni nabożnych" pisanych na dworze Branickich.
Twórczość
Karpiński był zafascynowany kulturą ludu. Tłumacząc psalmy, przywiązywał dużą wagę do jasnego i czytelnego języka. Krytykował przekłady Kochanowskiego za rozwlekłość, niezgodność z oryginałem i zbyt częste nawiązywanie do mitologii.
Był twórcą nurtu sentymentalnego w liryce polskiej. Tworzył:
- sielanki (Laura i Filon),
- wiersze miłosne (Do Justyny. Tęskność na wiosnę),
- dumy,
- elegie,
- wiersze patriotyczne: Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, Pieśń dziada sokalskiego
- Kiedy ranne wstają zorze (oryg. Pieśń poranna)
- Wszystkie nasze dzienne sprawy
- Zróbcie mu miejsce, Pan idzie z nieba
- Bóg się rodzi – moc truchleje (oryg. Pieśń o Narodzeniu Pańskim, muz. polonez)
- Nie zna śmierci Pan żywota (też polonez, choć zazwyczaj śpiewana na nutę chorda cum oleo)
- Bracia patrzcie jeno
Napisz komentarz
Komentarze