Patroni żoliborskich ulic #17 - Alojzy Feliński

W tym artykule przeczytasz m.in.: 

• o ulicy,
• kim jest jej patron

Alojzy Feliński

 (ur. 1771 w Łucku, zm. 23 lutego 1820 w Krzemieńcu) – polski poeta, dramatopisarz, tłumacz, historyk i teoretyk literatury.

Życiorys

Pochodził z rodziny szlacheckiej Felińskich herbu Farensbach. Był synem Tomasza Felińskiego (sędziego ziemskiego), bratem Gerarda Felińskiego, szwagrem Ewy Felińskiej i stryjem św. Zygmunta Felińskiego. Młodość spędził w rodowym majątku w Wojutyniu pod Łuckiem. Od lat dziecięcych był przyjacielem, poznanego w Porycku, Tadeusza Czackiego.

Kształcił się w kolegium Pijarów w Dąbrowicy oraz w szkole powiatowej we Włodzimierzu. Od 1788 roku pracował jako dependent w kancelarii prawnej w Lublinie, a poprzez tamtejszą palestrę zbliżył się do K. Koźmiana. Wkrótce porzucił palestrę, wyruszył do T. Czackiego i wraz z nim w roku 1789 wyjechał na sejm do Warszawy. W latach 1789–1792 przebywał w Warszawie i uczestniczył w obradach Sejmu Czteroletniego. W tym okresie pisywał bezimiennie broszury polityczne i tworzył swe pierwsze poważniejsze utwory literackie. Bywając w domu kanclerza Jacka Małachowskiego poznał wielu ówczesnych pisarzy i poetów. Wespół z Michałem Wyszkowskim, K. Tyminieckim, M. Dzieduszyckim czynnie uczestniczył w spotkaniach kółka dyskusyjnego młodych literatów warszawskich, nad którym pieczę sprawował O. Kopczyński. W 1790 wraz z T. Czackim przebywał w Krakowie, a kilka miesięcy później (1791) objął rolę nauczyciela jego siostrzeńca Jana Tarnowskiego. W tym okresie często przebywał w Warszawie oraz w należącym do rodu Tarnowskich Dzikowie.

W 1794 podczas insurekcji pełnił funkcję sekretarza do korespondencji francuskiej i adiutanta Tadeusza Kościuszki oraz komisarza porządkowego wołyńskiego. Po upadku powstania na krótko zamieszkał u Tarnowskich w Dzikowie. Począwszy od lutego 1795 roku mieszkał w Wojutyniu, gdzie administrował rodzinnym majątkiem i prowadził dzierżawę Klepaczu. W 1800 poślubił Józefę Omiecińską i osiadł we wsi Osowa (pow. Nowogród Wołyński), którą zarządzał już od maja 1796.

W 1809 został wybrany członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1815 zamieszkał w Warszawie i związał się z grupą pseudoklasyków. W 1818 roku został profesorem literatury i dyrektorem Liceum Krzemienieckiego (uroczysta instalacja odbyła się 1 września 1819). W 1819 otrzymał członkostwo honorowe Uniwersytetu Wileńskiego.

Twórczość

Pierwsze utwory zaczął pisać w latach 1788–1789, będąc kancelarzystą (dependentem) w Lublinie. Większość swoich dzieł napisał jednak w latach 1800–1815 podczas pobytu w Osowej.

Jego najsłynniejszym utworem jest pieśń hymniczna Pieśń narodowa za pomyślność króla (1816) napisana na zamówienie wielkiego księcia Konstantego na cześć króla Królestwa Polskiego, Aleksandra I, która w wersji Antoniego Goreckiego zyskała popularność w okresie XIX wieku jako hymn patriotyczny i kościelny Boże, coś Polskę. Poza tym był autorem dramatu Barbara Radziwiłłówna (1811) i pieśni: Pochwała Kościuszki (1792) oraz Pieśń ochotników (1794).

W 1816 roku opublikował pracę na temat ortografii Przyczyny używanej przeze mnie pisowni. Odrzucał w niej używaną dotychczas w języku polskim literę "á", zachowywał "é" i "ó". Zalecał także pisownię wyrazów być, kłaść, wieść, a na miejscu dawniej używanych "i" i "y" wprowadził ""j.

Jako tłumacz przełożył na język polski Ziemianina, czyli Ziemiaństwo francuskie Jacques’a Delille’a, adaptował też dramaty: Vittorio Alfieriego i Proespera Joylot de Crébillona.

Ważniejsze dzieła i utwory

• Jasio i Mikołajek przez Woltera. Z francuskiej prozy wykład na rymy polskie, powst. około roku 1786; odpis z autografu Ossolineum, sygn. 2097/I k. 9-12 (przeróbka opowiadania: Jeannot et Colin)
• Kora i Alonzo (tragedia), młodzieńczy utwór zniszczony w rękopisie przez autora (według J.F. Marmontel: Les Incas, lub według tragedii A.F. Kotzebuego)
• Kodrus (tragedia), utwór młodzieńczy, niewydany (rękopis planu: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2177; Ossolineum, sygn. 2097/I k. 16-18, odpis z autografu)
• Do Zofii (wiersz młodzieńczy), odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 14v-15
• O przyjaźni w porównaniu jej z miłością, z okoliczności samobójstwa Ciszewskiego (wiersz młodzieńczy), odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 12-14
• Do Stanisława Trembeckiego. Naśladowanie drugiej satyry Boalego o trudności rymowania (wiersz), powst. w latach 1788–1792, Dziennik Wileński 1805, nr 3; wyd. następne: Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, t. 14 (1821), s. 133–136; Pszczółka Krakowska 1822, t. 2, s. 87; Rozmaitości (Lwów) 1822, nr 51; zobacz Wydania zbiorowe
• Do Tadeusza Kościuszki nad Bastylią (wiersz, inc.: „Gdzie są te twierdze co wieki stały...”), powst. 1789(?), fragm. (odpis z autografu): Ossolineum, sygn. 2097/I k. 14v-15
• Myśli do projektu formy rządu co do szlachty mniej majętnej, Warszawa 1790, wydane anonimowo
• Pochwała Kościuszki (inc.: „Kościuszko! twoja skromność nie dba o pochwały...”), Dziennik Patriotycznych Polityków 1792, nr 10-11; wyd. osobne: Do Kościuszki (Warszawa 1794); liczne przedruki (m.in. w): Czas 1874, nr 285; Nowa Gazeta Warszawska 1917, nr 510; rękopis: Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Nauk Wilna, rejestr 4, nr 364; Ossolineum, sygn. 692/I k. 22-24
• Pieśń ochotników (wiersz), Warszawa 1794?; przedr. J. Nowak-Dłużewski w: „Poezja powstania kościuszkowskiego”, Kielce 1946, Biblioteka Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach. Sekcja Humanistyczna nr 1, s. 54
• Epigramma na powstanie Krakowa i Warszawy r. 1794, powst. 1794; rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2177; wyd. J. Nowak-Dłużewski w: „Poezja powstania kościuszkowskiego”, Kielce 1946, Biblioteka Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach. Sekcja Humanistyczna nr 1, s. 101
• Do Franciszka Wiśniowskiego (wiersz), powst. 1799, Astrea 1822, t. 2, s. 219–228; przedr. K. Kantecki: Dwaj krzemieńczanie I. Alojzy Feliński, Lwów 1879, s. 60–69; odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 1-6
• Do Tadeusza Czackiego (wiersz), powst. 1803, Nowy Pamiętnik Warszawski, t. 14 (1804), s. 111–118; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe; przedr. P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959
• Nagrobek Emilki (wiersz), powst. 1805, odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 14v
• „Przemówienie na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk 18 września 1809”, Pamiętnik Warszawski 1809, nr 6, s. 351–354; odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 14v
• Barbara Radziwiłłówna. Tragedia w 5 aktach, ukończ. w roku 1811; krążyła w licznych kopiach rękopiśmiennych z wielu odmianami w tekście; wyst. po raz pierwszy prawdopodobnie w Nowogródku w styczniu 1812 w teatrze szkolnym bazylianów (z A. Mickiewiczem w roli Barbary); wyst. Warszawa, Teatr Narodowy 27 lutego 1817; fragm. Tygodnik Polski 1818, t. 1, s. 121; t. 4, s. 202; 1819, t. 3, s. 25; całość (Kraków) 1820 (prawdopodobnie według egzemplarza teatralnego); wyd. następne: wyd. 2, redakcja odmienna, prawdopodobnie na podstawie autografu, zob. Wydania zbiorowe, poz. 1 (2 wydania); wyd. 3 (Kraków) 1823; Warszawa 1828 (z przedmową J. z Omiecińskich Felińskiej); Warszawa 1830; zob. Wydania zbiorowe: poz. 2, t. 1; wyd. K.J. Turowski, Sanok 1855, Biblioteka Polska nr 13; Lwów 1869; Lwów 1879, Biblioteka Mrówki nr 77; przejrzał, popr. według edycji z lat: 1821, 1828 oraz uzupełnił B. Gubrynowicz, Lwów 1892; oprac. W. Dropiowski, Brody 1902, Arcydzieła Polskich i Obcych Pisarzy nr 4, także wyd. poprawione Brody (1906); pt. Barbara, oprac. H. Galle według tekstu wyd. 2 z roku 1821; Warszawa 1908 Wybór Pisarzów Polskich i Obcych dla Domu i Szkoły nr 15, także wyd. 2 poprawione Warszawa 1917; Złoczów brak roku wydania Biblioteka Powszechna nr 454; oprac. M. Szyjkowski, Kraków (1920), Biblioteka Narodowa, seria I, nr 9; także wyd. 4 Kraków (1929); także wyd. 5 Wrocław (1948); także wyd. 6 Wrocław (1950); oprac. S. Vrtel-Wierczyński według tekstu wyd. 2 z roku 1821; Warszawa (1925) Wielka Biblioteka nr 55; oprac. M. Szyjkowski, Jerozolima 1944, Szkolna Biblioteczka na Wschodzie nr 19; oprac. M. Szyjkowski, Chicago 1945, Biblioteka Rady Polonii; oprac. A. Bar, Kraków 1946; oprac. K. Czachowski (ze wstępem A. Mirkowicza), Warszawa 1947, Biblioteka Pisarzy Polskich i Obcych nr 5; oprac. Z. Hierowski, Katowice 1948; rękopis brulionowy: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2177; odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 10639/I; wiadomość o wystawieniu w roku 1812 w Nowogródku podaje F. Mickiewicz (Pamiętnik, wyd. Lwów 1923, s. 78); brak nazwiska autora tragedii sugeruje możliwość wystawienia pod tymże tytułem tragedii F. Wężyka (wyst. Warszawa 1811, wyd. 1812).
• Radamiast i Zenobia. Tragedia naśladowana z Krebillona (P. Crébillon) z odmianami miejsc niektórych, stosownie do uwag Woltera, Laharpa i innych znawców, powst. 1815, fragm. Pszczoła Polska 1820, t. 2, s. 137–142; całość zob. Wydania zbiorowe, poz. 1; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe, poz. 2, t. 1
• Wirginia. Tragedia w 5 aktach naśladowana z (V.) Alfierego, powst. 1815, fragm. Wanda 1821, t. 1; całość zob. Wydania zbiorowe, poz. 1, t. 2 (tu także: „O Alfierym, o jego tragedii Wirginia i o jej naśladowaniu polskim”); wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe, poz. 2, t. 2 (zmiana zakończenia według sugestii R. Calzabigiego)
• „Hymn na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego, z woli Naczelnego Wodza Wojsku Polskiemu do śpiewu podany”, Pamiętnik Warszawski, t. 5 (1816), s. 455–456; Gazeta Krakowska 1816, nr 60; wyd. osobne: „Pieśń narodowa za pomyślność króla”, Kraków 1818 (muzyka: J. Kaszewski); wyd. następne: zmienione pt. „Pieśń: Boże coś Polskę”, Poznań 1861; pt. „Modlitwa...”, brak miejsca wydania 1863 (razem z chorałem K. Ujejskiego i „Modlitwą” M. Skałkowskiego); pt. „Modlitwa...”, Lwów 1892 (razem z chorałem K. Ujejskiego); także Lwów 1893; także w zbiorze: „Rok 1791-1894”, Lwów 1894; tekst z roku 1816 wyd. B. Chlebowski Sto lat myśli polskiej, t. 2 (1907); Warszawa 1915; brak miejsca wydania (1918?); przedr. P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959; ponadto liczne przedruki w czasopismach i śpiewnikach (trawestacja: „Boże, coś Rosję”, przekł. z rosyjskiego!, Dziennik Litewski 1861, nr 78)
• Pisma własne i przekładania wierszem, t. 1, Warszawa 1816^[3]; zawartość: „Do czytelnika”; „Przyczyny używanej przeze mnie pisowni”; Przekłady poz. 2, 4; t. 2 wydano po śmierci Felińskiego, zobacz: Wydania zbiorowe poz. 1; przygotowując wydanie swych dzieł Feliński napisał także „Oznajmienie o wydać się mającym dziele pt. Pisma własne i przekładania A. Felińskiego w dwóch tomach”; odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 20-21; fragmenty ogł. K. Kantecki: Dwaj krzemieńczanie I. Alojzy Feliński, Lwów 1879, s. 12–13, 20–21, 86
• „Przyczyny używanej przeze mnie pisowni”, Pamiętnik Warszawski, t. 5 (1816); także zobacz: Pisma własne i przekładania wierszem; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 2, t. 2; polemika: Zygmunt Szczeropolski (Jan Śniadecki): „Do Redaktora Pamiętnika Warszawskiego”, Pamiętnik Warszawski, t. 6 (1816), s. 487–504; A. Feliński: „Rozmowa w Zaciszy”, Pamiętnik Warszawski, t. 7 (1817), s. 381–399; fragm. przedrukowano w art.: „Porównanie opinii Felińskiego i Śniadeckiego względem j z ogonkiem w kształt rozmowy ułożone”, Motyl 1828, nr 12
• Mowa inauguracyjna w dn. 1 września (1819) w Krzemieńcu miana, zachowana w kilku redakcjach, odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 70-74 (tamże 2 inne); fragmenty ogł. K. Kantecki: Dwaj krzemieńczanie I. Alojzy Feliński, Lwów 1879, s. 145–148
• „Wykład sposobu, jakim dawane być mają lekcje literatury polskiej w Krzemieńcu”, powst. 1819(?), Dziennik Warszawski 1827, nr 28; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 2, t. 

Przedrukowane fragmenty ukazały się m.in. w czasopismach: Dziennik Warszawski 1825; Rozmaitości (Lwów) 1826, nr 5-6 i in.; Rozmaitości Warszawskie 1826, nr 7-8 i in.

• Filozofujący rzut oka na dzieje starożytne, odpis z autografu bez tytułu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 22-34
• Opisanie ekonomiczne części Polesia w powiecie łuckim leżącej, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2177
• „Pieśni do Mszy św.” w: Pienia nabożne... przez J.D. Minasowicza oraz pienia do Mszy św. przez... napisane, wszystkie do śpiewania z organem przez K. Kurpińskiego, Warszawa 1825; wyd. następne: także Warszawa 1825; pt. „Pienia przy Mszy św.” zob. Wydania zbiorowe poz. 2, t. 2; fragmenty pt. „Pieśni żałobne do Mszy świętej za dusze zmarłych na cztery głosy z towarzyszeniem organów, muzyka S. Moniuszki, Warszawa (1862)
• „Przemowa Kornelii, matki Grachów, do Rzymian”, Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, t. 14 (1821), s. 127–130; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 2, t. 2
• Do Julisi (wiersz), ogł. K. Kantecki: Dwaj krzemieńczanie I. Alojzy Feliński, Lwów 1879, s. 120; odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 15
• Do Bartłomieja Giżyckiego, marszałka guberni wołyńskiej (wiersz), odpis z autografu: Ossolineum, sygn. 2097/I k. 7-9.

Życiorys przy wydaniu zbiorowym z roku 1840 wymienia ponadto wiersz: Na p. W. i K. oraz pismo: „Projekt do założenia dobrej drukarni w Warszawie.

Artykuły i drobne utwory ogłaszano w czasopismach: Dziennik Patriotycznych Polityków (1792), Dziennik Wileński (1805-1806), Nowy Pamiętnik Warszawski (1802, 1804), Pamiętnik Warszawski (1809, 1816-1817), Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk (1812), Tygodnik Polski (1818-1819), Tygodnik Polski i Zagraniczny (1818).

Bruliony artykułów i przemówień znajdowały się w Bibliotece Czartoryskich, rękopis: sygn. 2177; tamteż m.in. recenzje: Szkoły kobiet Molière’a w przeróbce W. Bogusławskiego; Otella W. Shakespeare’a w przeróbce J.F. Ducisa; Ludgardy L. Kropińskiego.

W rękopisach pod nazwiskiem Felińskiego znajdują się odpisy Mendoga E. Słowackiego (Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6065 II; Ossolineum, sygn. 11357/I).