Patroni żoliborskich ulic #4 - Stanisław Tołwiński

Stanisław Tołwiński (ur. 11 października 1895 w Strzemieszycach, zm. 25 lutego 1969 w Warszawie)

Młodość 

Urodził się w Strzemieszycach na Śląsku w rodzinie inteligenckiej. Studiował w Instytucie Technologicznym w Petersburgu. W latach 1912-14 należał do nielegalnego Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. W latach 1915-17 był więziony przez władze carskie. Rosyjska rewolucja uwolniła Stanisława Tołwińskiego z carskiego więzienia. W zrewoltowanej Rosji znalazł się na Ukrainie, gdzie walczył z ukraińskimi nacjonalistami dowodzonymi przez byłego carskiego generała Skoropadskiego. Brał udział w rewolucji bolszewickiej. Tam jako członek Rady Miejskiej należał do Zjednoczenia Socjalistycznego Polskiego od 1917 r., a po jej rozwiązaniu do Polskiej Partii Socjalistycznej- Frakcji Rewolucyjnej w latach 1917-19. Był komisarzem do spraw niepodległościowych, należał do Czerwonej Gwardii. W 1918 r. powrócił do kraju i od tego czasu angażował się w rozwój spółdzielczości. W latach 1919-20 był członkiem PPS. W latach 1920-24 studiował w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Ponadto w latach 1919 - 1924 działał w Związku Robotniczym Stowarzyszeń Spółdzielczych, był współzałożycielem Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego. 

Okupacja niemiecka 

Podczas okupacji hitlerowskiej związał się z opozycyjną wobec PPS-WRN (Polskiej Partii Socjalistycznej - Wolność-Równośc-Niepodległość) Robotniczą Partią Polskich Socjalistów, co zaprowadziło go potem do PPR (Polskiej Partii Robotniczej) w 1946 r., a następnie do PZPR (Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej). Podczas Powstania Warszawskiego tworzył słynną "Republikę Żoliborską". Każda kolonia czy osiedle miały wybraną trójkę Delegatów Samorządowych. Ich przewodniczący tworzyli Zarząd Samorządu Mieszkańców. Na czele zarządu stał jego pomysłodawca Stanisław Tołwiński. Opracował on 12-punktową instrukcję obejmującą wszystkie istotne problemy tamtych dni (sprawy mieszkaniowe, aprowizacja, pomoc bezdomnym, opieka nad dziećmi, ochrona przeciwpożarowa, wypatrywanie samolotów niemieckich, organizowanie imprez kulturalnych). Wszystko to znakomicie funkcjonowało dzięki długoletniej pracy władz osiedla WSM z mieszkańcami. Zarząd Samorządu Mieszkańców kierował apele do mieszkańców o zbiórkę odzieży dla żołnierzy i bezdomnych, o zabezpieczenie mieszkań, zbiorów książek i dokumentacji dnia codziennego dzielnicy, o pomoc dla szpitali, o zbiórkę naczyń, itp.

Pierwszą siedzibą Zarządu była III kolonia WSM (ul. Krasińskiego 16), a potem V kolonia WSM (ul. Słowackiego 5). Samorząd Mieszkańców działał przy Starostwie, które było Delegaturą Rządu na Kraj. Instrukacja Tołwińskiego zalecała: "wykazywać niezbędną samodzielność i inicjatywę... unikać wszelkiego biurokratyzmu i przewlekania, mając na względzie przede wszystkim dobrą i sprawną obsługę mieszkańców na drodze pomocy wzajemnej i życzliwego traktowania każdego obywatela". 

Po wojnie

Po wojnie Stanisław Tołwiński, w 1945 był wiceministrem administracji publicznej. Następnie został prezydentem Warszawy, po Marianie Spychalskim. Pełnił tę funkcję przez 5 lat, w najtrudniejszym okresie dźwigania miasta z ruin. Za jego prezydentury odgruzowaywano miasto, ekshumowano tych, co zginęli w trakcie Powstania, uruchomiono stację pomp i filtrów, i nawodniono sieć miejską, odtworzono oświetlenie miejskie, naprawiono tory tramwajowe, remontowano tabor tramwajowy, uruchomiono elektrownię, Dworzec Gdański, most, ruszyła Politechnika, Teatr Polski, a na Żoliborzu otwarto pierwszy ogródek jordanowski. W latach 1945-47 Tołwiński zasiadał w Krajowej Radzie Narodowej, potem przez 10 lat sprawował mandat posła na Sejmu Ustawodawczego i Sejm PRL. W latach 1950-52 pełnił funkcję dyrektora generalnego ds. rad narodowych w Prezydium Rady Ministrów, a w latach 1953-1967 zastępcy szefa Urzędu Rady Ministrów. Przez długie lata był działaczem spółdzielczości mieszkaniowej. 

Pośmiertnie, w 1970 r., ukazały się jego wspomnienia z lat 1895–1939. W kwietniu 1997 Instytut Jad Waszem nadał mu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

• Piotr Domański, Patroni Żoliborskich Ulic, Urząd Dzielnicy Żoliborz, Warszawa 2008;
• zoliborzanie.org;
• wikipedia.org.