Jakie elementy krajobrazu budują tożsamość Żoliborza?

Przestrzeń Warszawy jak i Żoliborza kształtowała się przez stulecia. Powstała za sprawą natury, a z czasem też działalności człowieka i stale się zmienia. Jednym z ważniejszych elementów krajobrazu kulturowego, z którym mieszkańcy identyfikują się jest Wisła, Skarpa Warszawska czy w kontekście Żoliborza willowe domki o dworkowym charakterze, kolonie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, albo osiedla takie jak Sady Żoliborskie.

Do niedawna stanowiły dziedzictwo współczesnej architektury, a dziś mogą być zabytkami

Według twórców raportu z planowania Warszawy tożsamość miasta kształtują m.in. zabytki architektury i urbanistyki. W ostatniej dekadzie jak zauważają stołeczni architekci zaczęto również doceniać wartość dzieł architektury modernizmu oraz wielu osiedli mieszkaniowych realizowanych zarówno przed II wojną światową jak i w latach 60-tych czy 80-tych. Część z tych założeń mieszkaniowych wpisana jest do gminnej ewidencji zabytków. Jeśli chodzi o Żoliborz jest to w zasadzie znaczna część dzielnicy. Pod opieką stołecznego konserwatora jest m.in. osiedle Zatrasie, Sady Żoliborskie, tzw. Serek Żoliborski i cały Stary Żoliborz, gdzie znajduje się m.in. Żoliborz Oficerski wpisany w układ miasta-ogrodu.

Zobacz też: Skarga do wojewody w sprawie strefy płatnego parkowania na Żoliborzu

Podczas spotkania o planowaniu Warszawy Michał Krasucki, stołeczny konserwator zabytków podkreślał, że w kontekście tożsamości miasta i ochrony elementów krajobrazu kulturowego należałoby zastanowić się na tym, co obecnie jest faktycznym dziedzictwem współczesnej architektury. Sady Żoliborskie zaprojektowane w latach 60-tych w kontekście ochrony dziedzictwa architektury są przykładem tego, jak mocno przesunięto granicę czasu. Układy i zabudowy wpisane na listę kultury dóbr współczesnych, która funkcjonowała jeszcze w 2003 rok i w latach kolejnych, są już zabytkami lub nadają się na objęcie ich ochronie.

Jak podkreślają stołeczni architekci w krajobrazie kulturowym Warszawy kluczowa jest m.in. Skarpa Warszawska, na której znajduje się Cytadela oraz jak wskazują urbaniści niewykorzystane forty otaczające pozostałości po carskiej obecności w Warszawie.

Jak wygląda zabudowa Warszawy i Żoliborza?

"W Warszawie obecnie obserwujemy rozpraszanie się zabudowy. Ten proces nasilił się na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. Wtedy zaczęło się uwalnianie gruntów pod zabudowę w granicach administracyjnych miasta. Obniżyła się też restrykcyjność planowania przestrzennego. Społeczeństwo stawało się bardziej zamożne i rosła popularność modelu zamieszkiwania na przedmieściach. Układ przestrzenny stolicy, kiedyś czytelny, został zaburzony. Wciąż obserwujemy tendencje do rozprzestrzeniania się ognisk nowej, niekiedy intensywnej zabudowy z dala od terenów zurbanizowanych. Potęguje to chaos przestrzenny" - wyjaśniaj autorzy raportu.

Na Żoliborzu znaczną część stanowią trzy rodzaje zabudowy: ekstensywna zabudowa, czyli zabudowa jednorodzinna i budownictwo mieszkalne głównie w starej części Żoliborza, średnio intensywna zabudowa miejska na Żoliborzu Południowym i Marymoncie oraz wielkoskalowe osiedla modernistyczne skumulowane wzdłuż ulicy Broniewskiego.

Michał Krasucki. Stołeczny konserwator zabytków: “Na tle innych dzielnic Żoliborz jest dość dobrze chroniony”

Krajobraz Warszawy jest średnio harmonijny

Jak podkreślają twórcy raportu, który ma pomóc w planowaniu przestrzeni Warszawy na ukształtowanie obecnej struktury przestrzennej miasta wpłynęły: zmieniające się systemy polityczne i społecznoekonomiczne, wydarzenia dziejowe oraz porządki prawne i doktryny planistyczne panujące w różnych okresach. „Rozwój Warszawy ma zmienną dynamikę. Wydarzenia takie jak kolejne wojny przerywały naturalny rytm rozwoju stolicy. Powojenne odbudowy powodowały zazwyczaj ważne zmiany jakościowe. Przesuwały się granice Warszawy, pojawiały się nowe typy zabudowy. Najnowszy okres również bardzo mocno zaznaczył się w krajobrazie miasta, który nieustannie się zmienia” – czytamy.

W celu kształtowania przyszłego wizerunku miasta zbadano obecny krajobraz w celu zdiagnozowania aktualnych problemów i oceny charakteru krajobrazu. Ma to pomóc planowaniu przyszłego charakteru miasta. Obszar miasta podzielono więc na jednostki wyróżniające się jednolitym charakterem. „Braliśmy pod uwagę obecność wyróżniających form ukształtowania terenu, cennych elementów przyrodniczych, zabytków i dóbr kultury. Ocenialiśmy też czytelność, harmonijność i spójność układów przestrzennych oraz ogólny odbiór wizualny. Kryteria dla całego miasta były jednolite. Analiza udziału poszczególnych typów krajobrazu w powierzchni całego miasta pokazuje, że krajobraz Warszawy jest średnio harmonijny” – zaznaczają stołeczni architekci.

Zobacz też: 70 lat temu zakończyła się budowa Społecznego Domu Kultury, pionierskiego projektu w skali miasta

Obszary o najwyższych i wysokich walorach krajobrazowych znajdują się w centrum miasta w obrębie Skarpy Warszawskiej. Wysoką ocenę uzyskała także zabudowa z okresu powojennego oraz parki w strefie śródmiejskiej. Za harmonijne uznano również osiedla modernistyczne i niską jednorodzinną zabudowę. Oznacza to, że znaczna część Żoliborza charakteryzuje się wysoce harmonijnym lub po prostu harmonijnym ładem przestrzennym.

Silnie dysharmonijny charakter mają tereny poprzemysłowej, dlatego też zachodnia część dzielnicy charakteryzuje się średnio harmonijnym i dysharmonijnym ładem o przeciętnych lub niskich walorach krajobrazowych. Dlatego też, w kształtowaniu miejskiej przestrzeni, urbaniści na najbliższe lata zakładają ochronę wysoko harmonijnego krajobrazu miasta, a także uporządkowanie części, które charakteryzuje dysharmonijny krajobraz.