W listopadzie 1918 r. tereny wokół Cytadeli, na których dziś znajduje się Żoliborz, były całkowicie puste. Nie posiadały uzbrojenia technicznego, w postaci dostępu do sieci elektrycznej, gazowej wodnej i kanalizacyjnej. Jednym słowem poza ogromną twierdzą i jej kilkoma fortami nie było zupełnie niczego. Hulał wiatr, a gdzieniegdzie występowały jedyne pojedyncze drzewa.
Cofnijmy się jednak do kwietnia 1916 r., kiedy to niemiecki generał-gubernator Hans von Beseler podpisał zarządzenie, na mocy którego do Warszawy przyłączono rozległe przedmieścia, w tym tereny dzisiejszego Żoliborza. W większości obszar włączony w granice miasta, był pustą przestrzenią, stanowiącą esplanadę budowanych od drugiej połowy XIX w. fortów tzw. Twierdzy Warszawa, która blokowała przez kilkadziesiąt lat rozwój Warszawy. Jednak dzięki temu po włączeniu tych wolnych od zabudowy przestrzeni w granice Warszawy, urbaniści i architekci mogli projektować już nie tylko pojedyncze budynki, ale całe dzielnice łącznie z nową siatką ulic. Na takim terenie w bliskim sąsiedztwie Cytadeli Warszawskiej, która niespełna dziewięćdziesiąt lat wcześniej doprowadziła do zniszczenia willowej dzielnicy Fawory, zaczął powstawać przedwojenny Żoliborz.
Jedną z pierwszych spółdzielni, które zaczęły zabudowywać i tworzyć nowoczesną dzielnicę mieszkaniową na Żoliborzu było Mieszkaniowo-Budowlane Stowarzyszenie Spółdzielcze Oficerów w Warszawie. Spółdzielnia oficjalnie została założona dokładnie 11 listopada 1921 r., kiedy to zarejestrowano jej statut w Sądzie Okręgowym w Warszawie i tym samym zyskała osobowość prawną potrzebną do realizacji działalności budowlanej. Przyczyną powstania spółdzielni zrzeszającej oficerów Wojska Polskiego był pogłębiający się problem z dostępnością mieszkań dla kadry oficerskiej, która zaczęła obejmować stanowiska w nowopowstałych organach administracji państwowej.
W 1922 r. spółdzielnia otrzymała od władz obszar prawie 32 ha pomiędzy Cytadelą, a dzisiejszymi ulicami gen. Zajączka, Felińskiego i Krasińskiego (z wyłączeniem terenu późniejszego Parku Żeromskiego) przeznaczony pod budownictwo mieszkaniowe. Teren ten podzielono na około 300 parceli budowlanych. W lipcu 1922 r. rozpoczęto budowę pierwszych domów Kolonii Oficerskiej na Żoliborzu.
Projektantami domów Kolonii Oficerskiej na Żoliborzu byli Romuald Gutt, Rudolf Świerczyński, Tadeusz Tołwiński i Kazimierz Tołłoczko. Natomiast przebieg ulic został wyznaczony na podstawie tzw. „Planu podziału i zabudowy terenów państwowych na Żoliborzu”, wykonanego przez Romana Felińskiego, Antoniego Jawornickiego i Józefa Jankowskiego. Architekci odpowiadający za budowę Żoliborza Oficerskiego podzielili kolonię na dwie strefy: strefę zewnętrzną znajdującą się bezpośrednio przy większych arteriach komunikacyjnych (tam dominowała zabudowa wyższa trzy lub czterokondygnacyjna) oraz strefę wewnętrzną z mniejszymi lokalnymi uliczkami (tam dominowała zabudowa dwukondygnacyjna składająca się z domów szeregowych, bliźniaczych i indywidualnych).
Chcesz przeczytać ten i inne artykuły ?
W portalu gazetazoliborza.pl znajdziesz najnowsze i najbardziej wartościowe informacje z Żoliborza i Bielan. Ciekawe wywiady, dużo historii, wydarzenia kulturalne, dziennikarskie śledztwa i atrakcyjne konkursy. Wybierz prenumeratę dostępną na wszystkich urządzeniach.
Bartłomiej Wancerz
Przewodnik miejski po Warszawie. Współtwórca strony Warszawy historia ukryta. Mieszkaniec i miłośnik Żoliborza, a przede wszystkim fan dobrej przedwojennej modernistycznej architektury, którą często stara się fotografować i pokazywać na swoim blogu.