Dieta bezglutenowa – jedyny lek na celiakię

Rozmowa z Wioletą Zysk, doktorantką
na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji w Szkole Głównej
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Specjalizuje się w diecie bezglutenowej i
celiakii. W ramach swojej działalności prowadzi szkolenia, wykłady i warsztaty.
Sama choruje na celiakię i propaguje wiedzę na temat diety bezglutenowej.

Jakub Krysiak: Dieta bezglutenowa postrzegana jest jako trend wynikający z chęci zadbania o swój organizm. Niewiele osób ma jednak świadomość, że tego typu odżywianie jest wskazane w konkretnym przypadku medycznym.

Wioleta
Zysk: Celiakia jest poważną chorobą autoimmunologiczną, występującą u genetycznie
predysponowanych osób, u których spożycie glutenu prowadzi do uszkodzenia
jelita cienkiego. Obraz
kliniczny jest niezwykle zmienny; pacjenci mogą mieć poważne objawy ze strony
przewodu pokarmowego i zespół złego wchłaniania, objawy pozajelitowe lub nie
mieć żadnych objawów. Z uwagi na mnogość objawów i nadal niską świadomość na
temat tej choroby diagnoza pozostaje wyzwaniem, a celiakia w dużej mierze
nierozpoznana. Obecnie jedynym skutecznym sposobem leczenia celiakii jest stosowana
przez całe życie ścisła dieta bezglutenowa, która musi być restrykcyjna i dlatego
całkowite unikanie glutenu może być dużym wyzwaniem.

Jaki procent społeczeństwa choruje
na celiakię?

Występowanie
celiakii w populacji ogólnej wynosi około 0,5 do 1 proc.Celiakię
uważa się obecnie za najczęściej występująca nietolerancję pokarmową. Według
szacunków, w Polsce na celiakię choruje 380 tys. osób, z czego u 360 tys.
jeszcze nie została ona rozpoznana. Niezdiagnozowane osoby są narażone na długoterminowe powikłania zdrowotne.
Częstość występowania celiakii jest większa wśród osób z zaburzeniami
autoimmunologicznymi, takimi jak np. cukrzyca typu 1, a także wśród krewnych
pierwszego, jak i drugiego stopnia. Dlatego należy rozważyć badanie przesiewowe
u  osób wysokiego ryzyka.

Większość osób bagatelizuje
problem, czy nie ma świadomości występowania tej choroby?

Gdy pacjent ma niepokojące
objawy, udaje się do lekarza, ale to jeszcze nie oznacza, że zostanie trafnie
zdiagnozowany. Według badań przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu
Oksfordzkiego w Anglii, osoby z celiakią czekają na prawidłową diagnozę przeciętnie
13 lat od wystąpienia pierwszych objawów. W tym czasie część chorych odwiedza lekarza
średnio 30 razy. W Polsce, według szacunków, na prawidłową diagnozę czeka się
przeciętnie 10 lat.

Od razu nasuwa się pytanie, dlaczego
tak trudno ją zdiagnozować?

Objawy celiakii mogą być różne i
niejednoznaczne np. biegunka, wzdęcia, nudności i wymioty bądź dyskomfort w
jamie brzusznej itp. Ocena celiakii jest co do zasady prosta,
a wykonanie testów serologicznych powszechnie dostępne, jednak z uwagi na niespecyficzne objawy celiakii
diagnoza może być utrudniona. Każdy organizm jest inny i objawem
celiakii może być ból głowy, utrata masy ciała, niepłodność i niedobór witaminy
B12, czy nawracające afty w jamie ustnej. Często występuje również zmęczenie i
osłabienie z powodu niedoboru żelaza, a także kwasu foliowego, prowadzące do
anemii. Rzadko się zdarza, by lekarz w obliczu takich objawów, które mogą
dotyczyć szerokiego spektrum chorób czy schorzeń, w pierwszej kolejności zlecił
badania pod kątem celiakii.

U Pani jak udało się
zdiagnozować celiakię?

Przez
kilkanaście lat cierpiałam na różne dolegliwości takie jak anemia i przewlekłe bóle
brzucha. Często chodziłam do różnych lekarzy w celu ustalenia przyczyn, jednak nikt
nie zlecił mi badań w kierunku celiakii. 
Po zdiagnozowaniu celiakii u mojej siostry (jej objawy: nawracające bóle
głowy, anemia), poprosiłam lekarza o badania w kierunku tej choroby. Na
podstawie gastroskopii zdiagnozowano u mnie celiakię. Następnie przeszłam na
restrykcyjną dietę bezglutenową i już po trzech miesiącach moje wcześniejsze
objawy ustąpiły. Zaobserwowałam również większą koncentrację i poprawę
samopoczucia.

Czyli w przypadku, gdy ktoś w
rodzinie ma celiakię, należałoby przeprowadzić badania pod kątem jej wykrycia? Co
w takim razie należy zrobić?

Jeżeli
podejrzewamy, że chorujemy na celiakię, warto w pierwszej kolejności skonsultować
swoje objawy z lekarzem. Jeśli uzna, że badanie w kierunku celiakii jest
potrzebne, niezbędna jest wtedy wizyta u specjalisty, który skieruje na badanie
krwi pod kątem obecności przeciwciał. Pozytywny wynik badania może wskazywać na
celiakię. Może się jednak zdarzyć, że choroba nadal może występować, pomimo
ujemnego wyniku. Jeżeli wynik badania krwi jest pozytywny albo istnieje
kliniczne podejrzenie celiakii, zaleca
się wykonać biopsję jelita. Co ważne, dopóki nie zostanie
wykonane badanie krwi i biopsja, nie powinno wykluczać się glutenu ze swojej
diety, gdyż wtedy wykrycie celiakii może być niemożliwe. Chcę też podkreślić,
że ścieżka badań może być różna i zależy od decyzji lekarza.

Wróćmy jeszcze do 360 tys.
osób, u których nie zdiagnozowano celiakii i być może szybko to nie nastąpi. Co
im grozi?

Następstwem niezdiagnozowanej
celiakii i w tym przypadku nieprawidłowej diety mogą być poważne konsekwencje
zdrowotne zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Mam na myśli objawy żołądkowo-jelitowe
i zespół złego wchłaniania, a także zwiększenie ryzyka długotrwałych powikłań
zdrowotnych, w tym raka jelita, osteoporozy i niepłodności. Ponadto, może
wystąpić upośledzenie wchłaniania białek, tłuszczów i witamin, a także
osłabienie mięśniowe.

Jendak wczesne rozpoznanie
choroby i włączenie diety bezglutenowej powodują u zdecydowanej większości
pacjentów poprawę. Jedynie u ok. 5% dorosłych z celiakią dochodzi do powstania
celiakii opornej na leczenie.

Zwykle, gdy otrzymujemy
diagnozę, po wyjściu z gabinetu lekarskiego pozostajemy z nią sami. Skutkuje to
zagubieniem, bezradnością i zniechęceniem. W przypadku celiakii musimy zmienić
nawyki żywieniowe, co bez odpowiedniej wiedzy może okazać się skomplikowane.

Przeciętna osoba z celiakią
spędza miesięcznie na robieniu zakupów 20 godzin więcej niż typowy konsument.
Wynika to z konieczności skrupulatnego czytania etykiet i weryfikowania składu
produktów na własną rękę. W sklepie rzadko możemy liczyć na pomoc sprzedawców,
ponieważ sami często nie mają wiedzy, które produkty są bezglutenowe. Warto
więc znaleźć producentów specjalizujących się w tej ofercie. Jedną z marek dostępnych
w polskich sklepach jest Schär  –
włoski producent, europejski lider w dziedzinie żywności bezglutenowej z
najszerszym asortymentem podstawowych i mrożonych produktów spożywczych, który
gwarantuje bezpieczeństwo, jakość i doskonały smak produktów bezglutenowych.
Konsument przechodzący na dietę bezglutenową z powodu celiakii powinien
poszukiwać odpowiednio oznaczonych czytelną informacją sformułowań „produkt
bezglutenowy” lub dodatkowego znaku graficznego z ikoną przekreślonego kłosa. Jednak
nie wszystkie produkty mają takie oznaczenia, dlatego konieczne jest każdorazowe
czytanie składu na etykietach produktów.

Czy śladowe ilości są
bezpieczne dla osób z celiakią?

Osoby z celiakią nie powinny
spożywać produktów z oznaczeniem „zawiera śladowe ilości glutenu”, ponieważ prawo
nie nakłada obowiązku stosowania tych zapisów, a producenci zamieszczają je chętnie
na etykietach na wszelki wypadek w celu zabezpieczenia wprowadzonego do obrotu
produktu. Jeśli na opakowaniu widnieje taki napis, osoba z celiakią nie ma całkowitej
pewności, ile glutenu może znajdować się w danym produkcie.

Wymagania dla oznakowania żywności
bezglutenowej od dnia 20 lipca 2016 r. regulowane są przez przepisy
rozporządzenia wykonawczego Komisji Europejskiej i określają, że produkt
może być określony jako „bezglutenowy”
tylko i wyłącznie wtedy, gdy zawiera nie więcej niż 20
mg/kg glutenu
(do 20 ppm).

Osoba z celiakią powinna zawsze
zachowywać czujność podczas zakupów, pamiętając o tym, że producenci udoskonalają
swoje produkty i często zmieniają ich skład. Jeśli jakiś składnik podany na
etykiecie nie jest nam znany, lepiej zostawić taki produkt na półce. Największą
pewność zyskujemy, wybierając produkty naturalnie bezglutenowe tj. ziemniaki,
ryż, kasza gryczana, soczewica, kukurydza, o ile nie zostały zanieczyszczone
podczas pakowania itp. Inną opcją jest sięganie po produkty specjalnie wytwarzane
dla osób z celiakią, jak na przykład firmy Schär.

Celiakia dotyczy osób w każdym
wieku. Dorosły człowiek zadba sam o siebie. A co w przypadku żywienia dziecka,
które znaczną część dnia przebywa w szkole lub przedszkolu?

Najważniejsza jest edukacja
zarówno otoczenia, w którym dziecko przebywa, jak i jego samego. Sytuację w
domu można rozwiązać wspólnym przygotowywaniem posiłków. Jeżeli dzieckiem
opiekuje się babcia, czy ktokolwiek inny, warto przekazać do przeczytania
artykuły na temat celiakii i dokładnie wyjaśnić, na czym polega dieta
bezglutenowa. W przypadku żywienia w szkole czy przedszkolu należałoby
porozmawiać z kucharkami i dowiedzieć się, czy jest możliwość przygotowania
bezglutenowych posiłków. W przypadku przyjęć urodzinowych wystarczy przynieść
swoje smakołyki albo poprosić o przygotowanie jedzenia bez glutenu.

Już samo pojęcie diety kojarzyć się może z utratą przyjemności z
jedzenia. Czy rezygnując z glutenu, nadal możemy liczyć na doznania smakowe?

Tuż po diagnozie może być trudno,
ale ważna jest kwestia nastawienia. Wystarczy podejść do zadania kreatywnie i
sięgnąć po zamienniki. Bez problemu można już kupić bezglutenowe pieczywo, makarony,
spody do pizzy, słodycze, a nawet gotowe dania dla osób z celiakią. Również coraz
więcej restauracji przygotowuje bezglutenowe wersje dań.

Wróćmy więc do początku
rozmowy i pewnych szkodliwych mitów związanych z dietą bezglutenową. Kiedy jest
wskazana?

Oprócz celiakii, do innych
nieprawidłowych reakcji na gluten, przy których zalecane jest stosowanie diety
bezglutenowej, należy alergia i nadwrażliwość na gluten. Osoby nie mające
celiakii lub innych wskazań medycznych w tym kierunku powinny wybierać produkty
o wyższej wartości odżywczej, nie przejadać się ani nie podjadać między
posiłkami. Podstawą zdrowej diety jest jej zrównoważenie i zróżnicowanie, które
gwarantuje nam zdrowie i dobrą kondycję.

W zbożach, które wyklucza dieta
bezglutenowa, jest mnóstwo błonnika, a jego deficyt prowadzi do poważnych
zaburzeń zdrowotnych. Dlatego dieta bezglutenowa, z uwagi na te oczywiste niedobory,
powinna być bogata w owoce i warzywa, bezglutenowe produkty pełnoziarniste,
mleko i produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu, ryby, orzechy oraz
rośliny strączkowe.

Gdzie powinny szukać pomocy
osoby podejrzewające u siebie celiakię lub problemy z tolerancją glutenu?

Marka Schär współpracuje z zespołem ekspertów w dziedzinie
żywienia. Mam przyjemność należeć do tego grona. Razem opracowujemy materiały informacyjne
i poradniki dla osób chorych na celiakię. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom wszystkich osób pragnących
dowiedzieć się więcej na temat możliwych konsekwencji zdrowotnych wynikających
z trwałej nietolerancji glutenu, zapraszamy na bezpłatne testy w kierunku
celiakii, które odbędą się 16 listopada (w sobotę) w holu przy głównym
wejściu do centrum handlowego Westfield Arkadia w Warszawie, al. Jana Pawła II 82 w
godz. 10:00-20:00.
Wystarczy wypełnić prostą ankietę na stronie Schär, oceniającą ryzyko
wystąpienia choroby. W następnym kroku należy wypełnić formularz rejestracyjny
i z otrzymanym kodem SMS zgłosić się na stoisko Schär 16 listopada 2019 roku.
Pierwszych 250 zarejestrowanych osób zostanie przebadanych pod okiem
wykwalifikowanych pielęgniarek, a pozostali otrzymają testy do samodzielnego wykonania
w domu. Na miejscu będzie można zasięgnąć informacji u dietetyczek i
lekarzy na temat celiakii i diety bezglutenowej

Osoby
zainteresowane bezpłatnym testem w kierunku celiakii mogą zarejestrować się
tutaj: https://www.schaer.com/pl-pl/c/self-assessment

Zapraszamy!