Ulica Powązkowska stanowi granicę Żoliborza, Woli i Bemowa, a całe Powązki, mimo iż ich spory fragment należy do Woli, z przyzwyczajenia traktujemy jako część Żoliborza. Tak naprawdę, to Powązki są znacznie starsze od Żoliborza, a ich początki sięgają czasów, gdy o Pięknym Brzegu (czyli Joli Bord), jeszcze nikomu się nawet nie śniło.
Ten artykuł czytasz w ramach bezpłatnego dostępu do wybranych treści. Jeśli chcesz zyskać dostęp do wszystkich artykułów, wykup prenumeratę.
[betteroffer]To tylko fragment tekstu. Aby uzyskać dostęp do całości, kliknij w przycisk Kup teraz i wykup nielimitowany dostęp do artykułu za jedyne 5 zł.[/betteroffer][betterpay amount=”5,00″ button=”images/buynow_1.png” description=”Dostęp do treści” validity=”0″ validity_unit=”d” ids=””]
Ulica Powązkowska rozpoczyna się jako szeroka arteria przy Okopowej, a kończy wąską nitką równoległą do al. gen. Maczka. Jej dawny dalszy ciąg ginie gdzieś na terenie ogródków działkowych na Bemowie. Niegdyś ulica biegła dalej na zachód, do folwarku Parysów (rejon Fortu Bema), a kończyła się w okolicy wsi Wawrzyszew. Powstała jako droga z Warszawy do wsi Mostki (później Powązki), pojawiającej się w dokumentach od XIV wieku.
W 1770 roku powstały Powązki Czartoryskich, rozległa rezydencja w stylu romantycznym. Walki w czasach insurekcji kościuszkowskiej i powstania listopadowego doprowadziły do zniszczeń, które położyły kres książęcej wiosce. Bardziej szczegółowo o Powązkach Czartoryskich pisałam we wcześniejszych numerach Gazety Żoliborza i temat ten zapewne pojawi się tu jeszcze w przyszłości.
W 1790 roku, tuż przy Okopach Lubomirskiego, ogradzających Warszawę, założono Cmentarz Powązkowski. Niemal równocześnie zbudowano kościół św. Karola Boromeusza, jednak w wersji daleko skromniejszej od obecnej. Dopiero w latach 1891-1898, za sprawą świetnego architekta i szczodrych parafian, świątynia uzyskała imponujący wygląd. W czasie II wojny kościół niestety uległ zniszczeniom. Prace rekonstrukcyjne trwały aż do roku 1960.
W pierwszej połowie XIX wieku, przy ulicy Powązkowskiej, powstało Powązkowskie Pole Wojskowe, a przy nim wyrosły koszary carskiego wojska wraz z otaczającymi je zabudowaniami gospodarczymi.
W 1875 roku ulicę przecięły tory kolei obwodowej, nad którymi powstał później wiadukt drogowy.
Od 1882 roku kursowały tu już tramwaje linii 1, najpierw oczywiście konne i początkowo jedynie do pętli Powązki IV Brama. Do pętli przy Elbląskiej dotarły 30 listopada 1930 roku. Do krańca przy Cmentarzu Wojskowym tramwaje pojechały 30 października 1938 roku i jeździły tam aż do roku 1971, ale już z numerem linii 22.
Dopiero w 1916 roku, na mocy dekretu ówczesnego niemieckiego, wojennego komendanta Warszawy, gen. von Besellera, Powązki zostały włączone do Warszawy.
W 1926 roku, przy zbiegu Powązkowskiej i Duchnickiej, powstały obiekty, które do dziś istnieją w dobrym stanie: Instytut Mechaniki Precyzyjnej oraz prywatny dom na skraju posesji.
Wojsko Polskie przejęło koszary carskie i budynki gospodarcze po I wojnie. Po II wojnie zostały one zmienione na budynki socjalne. W późniejszych latach, po wykwaterowaniu rodzin, większość z nich została rozebrana, a na ich miejscu w latach 1970-2000 powstawały sukcesywnie: najpierw zakłady produkcyjne a później biurowce i domy mieszkalne. Do dziś zachował się tylko budynek przy Powązkowskiej 44, ostatnio mocno zmodyfikowany.
W latach 2008-2010 wyremontowano wiadukt nad torami linii obwodowej. Podczas remontu udało się uratować i odrestaurować secesyjne barierki wiaduktu, które robotnicy chcieli wyrzucić na złom. Ponieważ uznano, że są zbyt słabe, by wykorzystać je w poprzedniej funkcji, ustawiono je pośrodku wiaduktu w charakterze ozdoby.
W 2012 roku, w rejonie Starych Powązek, pojawiły się rekonstrukcje dawnych latarni. Na odcinku od Okopowej do Tatarskiej ustawiono ok. 60 pastorałów, odtworzonych według wzorów z lat 1904 i 1928.
Przez ostatnich kilka lat ulica Powązkowska, w rejonie linii kolejowej, zmieniła się nie do poznania. Po 2013 roku wyrósł Żoliborz Artystyczny, który zajął teren magazynów, sklepików i zakładów pomiędzy linią kolejową a ul. Elbląską (od 2018 roku ul. Ficowskiego na tym odcinku). Na wprost, u zbiegu Rydygiera i Powązkowskiej, trwa obecnie budowa kolejnego osiedla. [/betterpay]
Liliana Kołłątaj
Przewodniczka warszawska, pilotka wycieczek, dziennikarka, prelegentka, autorka i redaktorka portali i stron internetowych o tematyce varsavianistycznej i turystycznej, inicjatorka i koordynatorka Klubu Globtrotera Warszawa.
