Kolonia Kościuszki

W rozmowach o początkach XX-wiecznego Żoliborza przewija się czasem nazwa “kolonia Kościuszki”. Choć samo hasło brzmi bardzo archiwalnie, to jednak historia tego osiedla nie sięga aż końca wieku XVIII, jak mogłoby się wydawać.

Kolonia
im. Tadeusza Kościuszki powstała u zbiegu ulic Przasnyskiej i Krasińskiego już
w niepodległej Polsce, kilka lat po zakończeniu I wojny światowej. Wcześniej był
to pusty teren na przedpolu Cytadeli. 
Osiedle stanowiło kolejny etap zabudowy miasta w tym rejonie, po Żoliborzu
Oficerskim, Dziennikarskim, Urzędniczym i Magistrackim. Powstało 16 domów
kilkurodzinnych w trzech podstawowych typach konstrukcyjnych. Całą kolonię
zaprojektował Oskar Sosnowski. Zasiedlanie rozpoczęło się w 1926 r. Na osiedlu,
w 48 mieszkaniach (32 dwupokojowych, 6 trzypokojowych, 2 czteropokojowych i 8
pięciopokojowych), zamieszkali podoficerowie z rodzinami.

Domy, choć przyjemne dla oka, bo zaprojektowane w stylu dworkowym, wykonane były niestety niezbyt solidnie. Zbudowano je z tanich materiałów: ściany – głównie z cegły rozbiórkowej pozostałej po demontażu rosyjskich fortów pierścienia zewnętrznego otaczającego Cytadelę, dachy – z eternitu, podłogi – z desek sosnowych i ksylolitu. Toteż już po kilku latach budynki zaczęły się sypać, osiadać i pękać. Przepadły wskutek wojny, ale najprawdopodobniej i tak w perspektywie kolejnych kilkunastu lat doczekałyby się rozbiórki i przebudowy.

Wszystkie
domy uległy zniszczeniu w czasie Powstania Warszawskiego, podpalone przez
Niemców. Po upadku Powstania w bunkrze na terenie osiedla ukrywali się
“robinsonowie”, pięć osób z ŻOB. Niestety, podczas podpalania domów osoby te
zostały wykryte przez niemieckich żołnierzy. Trzy z nich rozstrzelano, dwóm udało
się uciec. Ruiny rozebrano w latach 50. Zniknęły nie tylko domy, ale także
ulice i ich nazwy, takie jak Rohatyńska, Suwalska czy Lubraniecka.

W
ich miejscu w kilka lat po wojnie powstały barakowe hotele robotnicze w rejonie
dawnej ulicy Lubranieckiej. Na początku lat 60. zaczęło rosnąć tam osiedle
Zatrasie, a dokładniej jego I i II kolonia.

W
latach 60. XX wieku na to nowo powstałe osiedle przeprowadziło się sporo osób z
Żoliborza Oficerskiego oraz z terenów wokół Dworca Gdańskiego. Choć trudno w to
uwierzyć, przeprowadzkę z Żoliborza Oficerskiego na PRL-owskie osiedle uważano
wtedy za awans życiowy. I w gruncie rzeczy w wielu przypadkach tak właśnie było,
jako że spore grono powojennych mieszkańców okolic Fortu Sokolnickiego niewiele
miało wspólnego z przedwojennym wojskiem… Wspomnijmy choćby willę Artura
Oppmana, zajętą po wojnie przez dzikich lokatorów.

Część
nowych mieszkańców tego rejonu Zatrasia stanowili barakowcy z dawnego,
przedwojennego osiedla bezdomnych na zapleczu Dworca Gdańskiego. W pierwszych
latach powojennych gnieździli się oni w kwaterunkowych kołchozach w rejonie
ulicy Mickiewicza albo zasiedlali na dziko wille opuszczone w czasie wojny
przez ich prawowitych właścicieli. Na Zatrasiu dostali samodzielne mieszkania.
Była to zatem ewidentna poprawa warunków życiowych.

Niewiele
przetrwało z dokumentacji kolonii Kościuszki z czasów międzywojennych. Zachowały  się natomiast pozostałości założenia
parkowego. Istniejący do dziś  park
osiedlowy w głębi Zatrasia to relikt zieleńca położonego na tyłach dawnej
kolonii Kościuszki. Do dziś rosną tam drzewa posadzone przed wojną. Nieopodal
parku przetrwał także niezabudowany fragment dawnej ulicy Lubranieckiej,
obecnie służący jako parking przed budynkiem przy Krasińskiego 38B.