„Aby się wypalić, najpierw trzeba płonąć”

„Mam dość, więcej do tej szkoły nie pójdę!”, „Jestem do kitu, nic mi się nie udaje, wszędzie klęska”, „Całe szczęście, że już wkrótce wakacje”. Znacie to? Czyje to słowa? Wbrew pozorom niekoniecznie muszą to być słowa ucznia czy nauczyciela.

Wypalenie się (wypalenie zawodowe, syndrom Burnout)
to syndrom związany z długotrwałym poczuciem stresu, przepracowaniem, poczuciem
odpływu sił, obniżeniem samooceny i możliwości sprawstwa. Jest to termin znany
głównie jako wypalenie zawodowe dotyczące policjantów, strażaków, lekarzy, pielęgniarek,
psychologów, nauczycieli. Czy faktycznie dotyczy tylko zawodowej działalności
człowieka? Wielu rodziców, którzy mają dzieci określane jako „trudne”, popada w
stan wypalenia, w depresję.

Bycie rodzicem to marzenie wielu osób. Kiedy rodzi
się dziecko, są szczęśliwi, dumni, ale i pełni obaw. Zadają sobie pytania: „Czy
sobie poradzimy?”, „Czy będziemy dobrymi rodzicami?”, „Czy uda nam się wychować
szczęśliwego człowieka?”. Zanim młody człowiek wyjdzie z pieluch, już snują
plany jego przyszłości. Wielu idealizuje swoje pociechy. Dla swego dziecka są
gotowi „góry przenosić”. Słowem – zapalają się do nowej roli.

Starają się wychowywać swoją pociechę jak
najlepiej. Ale na loterii życia może okazać się, że dziecko jest kompletnie różne
od oczekiwań. Trafiają się na niespodziewane „rafy”. Gdy pociecha jest
dzieckiem wyjątkowo ruchliwym, impulsywnym, ma problemy z koncentracją i
kontaktami społecznymi, ma fobie, tiki lub inne dysfunkcje, w wyidealizowany świat
wkrada się zgrzyt. Zaczynają słyszeć, że źle wychowują dziecko, że „chowają
bandytę”, że najlepiej „klapa mu wlepić, to posiedzi spokojnie”… Obcy ludzie
„wiedzą lepiej”. Zaczynają się skargi – na placu zabaw, w sklepie, w
przedszkolu, szkole… Nagle okazuje się, że krąg znajomych mocno się skurczył.
Zdarza się i tak, że nawet rodzina przestaje zapraszać i pod byle pretekstem
wymiguje się od wizyty.

Początkowo
rodzice wypierają „winę” swoją czy dziecka. Ciągle jednak słyszą: „Niech
pani/pan coś z tym zrobi, tak nie może być”. Ale co? Mówią: „Czujemy się
bezsilni, nieudolni. Przecież kochamy naszą latorośl, przecież tyle robimy,
tyle tłumaczymy, rozmawiamy”. Zaczynają gorączkowo szukać informacji – w
Internecie, w książkach, wśród znajomych. Trafiają do różnych specjalistów.
Coraz częściej czują się samotni, atakowani, zaszczuci. Atakują wszyscy –
nauczyciele, rodzice innych dzieci, przypadkowi świadkowie wyczynów pociechy,
często także rodzina. Dziecko nie rozumie co się dzieje, stara się, obiecuje poprawę,
popada w konflikty, zamyka się w sobie albo robi wszystko, by zyskać naszą uwagę.
Zaostrzanie reguł domowych, kolejne ograniczenia, konsekwencje, kary dają
efekty odwrotne do zamierzonych. Im większe naciski i ograniczenia, tym jest gorzej.
Już nie tylko dzieci, ale i rodzice zaczynają kompletnie nie radzić sobie z
otaczającym światem. Wycofują się, boją się dzwonka telefonu, pójście do szkoły
staje się horrorem. Zamykają się w czterech ścianach domu, walą głową w mur (co
gorsze – często jest to realny mur i autentyczne bolesne uderzenia), płaczą,
unikają wyjść, znajomych, chcą uciec na bezludną wyspę…

Na jednej z konferencji dla pedagogów, psychologów
i pracowników PPP usłyszałam: „Pamiętajmy, że pracując z dzieckiem
dysfunkcyjnym, z zaburzeniami różnego rodzaju, nie możemy skupić się tylko na
dziecku. Ważna jest także praca z rodzicem. Rodzic, który ma problemy w
wychowaniu dziecka, który ciągle słyszy o nim złe rzeczy, zaczyna się buntować
albo izolować siebie i całą swoją rodzinę. Popada w depresję, wypalenie, bardzo
często wyklucza siebie i rodzinę z życia społecznego”.

Placówki oświatowe
i poradnie psychologiczne zajmują się dziećmi, z założenia mają też wspierać
rodziców. W realu rodzice najczęściej powiadamiani są przez wychowawców tylko o
trudnościach w nauce, o trudnych zachowaniach. Wielu nauczycieli chętnie i dużo
mówi o „trudnych” dzieciach źle, wytyka błędy, obarcza winą rodziców. Nie
potrafi o takim trudnym dziecku powiedzieć czegoś pozytywnego. Rodzice słyszą:
„Musi pani/pan coś z tym robić, tak nie może być”. Ale co zrobić i gdzie iść po
poradę? Tego już nie usłyszą. Rodzice innych dzieci też dokładają swoje czasami
wręcz toczą boje, by usunąć „niebezpiecznego zwyrodnialca” z klasy czy nawet
szkoły. Atakowani rodzice czują się słabi, nieudolni, bezsilni i coraz bardziej
sfrustrowani. Wkładają przecież ogrom pracy w wychowanie dziecka, a efektów nie
widać. Marzą o wytchnieniu od oskarżeń czy zastraszeń. Często są wręcz na
granicy depresji i fobii szkolnej: na dźwięk telefonu podskakują, a gdy
rozpoznają numer jako szkolny – mają gulę w gardle i  przerażeni myślą: „Co znowu?”.

Czytając książkę Psychologia ucznia i nauczyciela
(pr. zb. pod red. S. Kowalika, WN PWN 2011), natrafiłam na słowa Ayali Pines:
„Aby się wypalić, najpierw trzeba płonąć”. I coś w tym jest. Gdyby nie miłość
mimo trudności, gdyby nie walka o jak najlepsze życie dla dziecka, zapewne
wielu rodziców uznałoby, że „ono tak ma”, nie walczyła o nie, poddała się
losowi. Tylko… co czeka takie wykluczone dziecko? Co czeka tych rodziców?

Żeby pomóc dziecku sami musimy być silni. Inaczej
wszyscy przegramy. Wypalony, znerwicowany rodzic nie radzi sobie ze sobą, daje
też niewłaściwe wzorce swoim dzieciom. Pamiętajmy, że wypalenie rodziców silnie
oddziałuje na ich dzieci. Dziecko instynktownie wyczuwa nastrój rodzica, więc
możemy zaobserwować, że ten nastrój przenosi się na nie.

Dla każdego rodzica konieczne są chwile tylko dla
siebie – czas na fryzjera, spa, pogaduchy z przyjaciółmi czy wieczór „tylko we
dwoje”, czas na zresetowanie się. Kiedy jesteśmy szczęśliwymi posiadaczami
niezwykłego dziecka, jest to konieczność spotęgowana.

Wypalenie
rodzica/rodziców oddziałuje na całą rodzinę, niesie ze sobą wiele trudnych, a
nawet niebezpiecznych sytuacji. Spotęgowany stres zakłóca racjonalne myślenie.
Bardzo często też prowadzi do depresji (bywa, że wszystkich członków rodziny),
rozpadu rodziny, nawet prób samobójczych.

Musimy przeciwdziałać wypaleniu. Musimy znaleźć
czas tylko dla siebie. Poczytać dla relaksu, pójść na basen czy rower, koniecznie
rozwijać swoje hobby albo znaleźć nowe (kurs tańca, origami, tkactwo,
ogrodnictwo). Rozwijać swoje talenty. Kiedy nie ma możliwości zostawienia
dziecka z kimś innym, na chwilę zapomnijmy, że jesteśmy dorośli i zorganizujmy
co jakiś czas „dzień dziecka” – idźmy na plac zabaw czy „małpiego gaju” i bawmy
się razem, zróbmy wyścigi łódek, zbudujmy zamek z piasku, puśćmy latawce, razem
ugotujmy obiad, porysujmy… Cieszmy się swoją obecnością.

Czasami zdarza się, że coś w nas pęka. Pomocna jest
wtedy rozmowa z przyjazną osobą, czy wypłakanie się. Nie wstydźmy się także
prosić o pomoc, skonsultować się z psychologiem czy psychiatrą, uczestniczyć w
szkoleniach, warsztatach, terapiach. Specjaliści pomogą nam poradzić sobie z
sobą, nabrać dystansu, „odtajać”, nabrać sił i umiejętności.

Warto brać czynny udział w grupach wsparcia.
Pozytywne doświadczenia innych, którzy mają podobne problemy, dają siłę i
nadzieję na lepsze jutro. Będzie też z kim podzielić się sukcesami – choćby
najdrobniejszymi. Oni zrozumieją i docenią te małe kroczki, nikłe światełka…
Będą wielkim wsparciem i nowym gronem znajomych. Pomogą odbudować pewność
siebie, a swoim wsparciem i radami pomogą przetrwać trudne chwile.

Kiedy w naszym otoczeniu zobaczymy rodzinę zmagającą
się z trudnym dzieckiem, nie dolewajmy oliwy do ognia. Życzliwość, empatia i
pomoc to bezcenne dary dla tych rodzin. A także cenna nauka dla naszych „doskonałych”
dzieci. Nauczą się tolerancji na inność, empatii. Nauczą się radzenia sobie w
trudnych sytuacjach, rozwiązywania problemów, a nie unikania ich. Być może, dzięki
przyjaźni z naszym dzieckiem, to „trudne” zacznie się zmieniać na lepsze? Być
może poznanie metod stosowanych przez tych rodziców pomoże nam w czasie kryzysu
z naszą pociechą?

Warto płonąć i podsycać ten ogień, by starczyło go
na całe życie. Dbajmy tylko, aby utrzymać go w ryzach i nie spalić czegoś ważnego
po drodze. Takiego dobrego, ożywczego ognia wszystkim rodzicom szczerze życzę.