25 maja minęło 71 lat od tragicznej śmierci Witolda Pileckiego. Co kresowiaka, urodzonego w 1901 r. w Karelii, rotmistrza kawalerii i żołnierza Września związało z Żoliborzem? Jego kontakt z naszą dzielnicą był krótki, ale dramatyczny i bardzo istotny dla jego dalszej biografii.
Witold Pilecki urodził się w roku 1901 w szlacheckiej
rodzinie pieczętującej się herbem Leliwa, znanej z patriotycznych tradycji.
Jego dziadek, Józef Pilecki, siedem lat spędził na zesłaniu na Syberii za udział
w powstaniu styczniowym. Ponieważ Polacy mieszkający na terenie Imperium
Rosyjskiego nie mogli obejmować wyższych posad, mimo posiadanego wykształcenia,
ojciec Witolda, Julian Pilecki, po ukończeniu studiów w Instytucie Leśnym w
Petersburgu, przyjął posadę leśnika w w Ołońcu w Karelii, w północno-zachodniej
Rosji, na pograniczu z Finlandią.
Ten artykuł czytasz w ramach bezpłatnego dostępu do wybranych treści. Jeśli chcesz zyskać dostęp do wszystkich artykułów, wykup prenumeratę.
W 1910 roku Pileccy zamieszkali w Wilnie, gdzie Witold
uczył się w szkole handlowej. Tam po raz pierwszy zetknął się z konspiracją,
należąc do zakazanego przez władze rosyjskie harcerstwa. Po wybuchu wojny i zajęciu
Wilna przez Niemców, w 1915 roku rodzina Pileckich przeniosła się do majątku
stryja w Hawryłkowie niedaleko Witebska.
W latach 1918-1921 młodziutki Witold, jako kawalerzysta i
ułan Wojska Polskiego, brał udział w wojnie bolszewickiej. Został wówczas
dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych. Po zdaniu matury, już w niepodległej
Polsce, krótko studiował na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana
Batorego w Wilnie.
Do dziś w kościele parafialnym w Krupie, 3 km od Sukurcz,
wiszą dwa obrazy pędzla Witolda Pileckiego. W latach 20. XX w. Witold wraz z żoną,
Marią Ostrowską z Domeyków, zamieszkali w odzyskanym majątku Sukurcze niedaleko
Lidy. Pani Pilecka podjęła pracę nauczycielki w szkole podstawowej w
Sukurczach.Natomiast Witold zajął się prowadzeniem gospodarstwa w rodzinnym majątku.
Jako żołnierz został awansowany na stopień podporucznika rezerwy kawalerii
Wojska Polskiego. Jako oficer rezerwowy 26 pułku Ułanów Wielkopolskich w
Baranowiczach pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień w Lidzie.
Sąsiadem Pileckich był marszałek Edward Śmigły-Rydz. Tuż
przed II wojną z jego inicjatywy Witold Pilecki podjął współpracę z polskim
kontrwywiadem. Nie zachowały się jednak bardziej szczegółowe informacje na ten
temat.
We wrześniu 1939 roku walczył jako dowódca plutonu w
szwadronie kawalerii dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty Armii „Prusy”, a następnie
w 41 Dywizji Piechoty. Ostatnie walki jego oddział prowadził jako jednostka
partyzancka. Pilecki rozwiązał swój pluton 17 października 1939 i przeszedł do
konspiracji.
Później przedostał się do Warszawy, gdzie był jednym z
organizatorów, a następnie szefem sztabu i inspektorem głównym Tajnej Armii
Polskiej, organizacji konspiracyjnej, powołanej 9 listopada 1939 roku.
Na początku 1940 roku Gestapo aresztowało kilku członków
TAP, którzy po krótkim pobycie na Pawiaku w połowie 1940 roku trafili do obozu
w Auschwitz. Od tego czasu obóz stał się obiektem zainteresowania TAP.
Wówczas powstał pomysł, by ktoś ze ścisłego kierownictwa
organizacji przedostał się do Auschwitz w celu zebrania informacji na temat
jego funkcjonowania oraz zorganizowania wewnątrz ruchu oporu, a w przyszłości
ucieczki więźniów lub ich odbicia.
W 1940 r. Pilecki z własnej inicjatywy oraz na rozkaz od
przełożonych, sprowokował swoje aresztowanie przez Gestapo i trafił do obozu w
Auschwitz.
19 września 1940 r. Niemcy przeprowadzali łapanki na
ulicach Warszawy. Wchodzili także do mieszkań, poszukując i zatrzymując
wszystkich zdolnych do pracy mężczyzn w wieku od 18 do 40 lat. Planowe działania
Gestapo odbywały się także na Żoliborzu. Pilecki znajdował się wówczas w
mieszkaniu swojej kuzynki Eleonory Ostrowskiej przy Alei Wojska Polskiego 40.
Aresztowany, trafił do Konzentrationslager Auschwitz, jako Tomasz Serafiński
(na takie nazwisko miał wystawioną kennkartę). Obozowa rzeczywistość okazała się
o wiele gorsza niż przypuszczał.
W Auschwitz przebywał do 1943 roku, był głównym
organizatorem konspiracji w obozie. Celem było przekazywanie współwięźniom
wiadomości z zewnątrz obozu, potajemne zdobywanie żywności i odzieży oraz jej
rozdzielanie, przekazywanie wiadomości poza KL Auschwitz, przygotowanie własnych
oddziałów do opanowania obozu podczas ewentualnego zaatakowania go z zewnątrz
przez oddziały partyzanckie. Pilecki opracował pierwsze sprawozdania o
ludobójstwie w Auschwitz, które dotarły drogą konspiracyjną do dowództwa w
Warszawie. Zorganizował kilka udanych ucieczek więźniów. Za swoją działalność
jeszcze jako więzień obozu, w listopadzie 1941 roku, został awansowany przez gen.
Stefana Grota-Roweckiego do stopnia porucznika.
Zagrożony dekonspiracją w końcu sam podjął próbę ucieczki,
zakończoną powodzeniem. Niestety, opracowany w efekcie wszystkich tych działań
projekt ataku na obóz nie uzyskał aprobaty dowództwa, ponieważ został uznany za
niemożliwy do wykonania ze względu na przeważające siły wroga. Załoga pilnująca
Auschwitz liczyła od 6500 do 8000 SS-manów.
Po powrocie do Warszawy Pilecki działał w Kedywie, czyli
Kierownictwie Dywersji Komendy Głównej AK.11 listopada 1943 roku został
awansowany do stopnia rotmistrza.
W 1944 roku brał udział w powstaniu warszawskim, dowodził
jednym z oddziałów zgrupowania Chrobry II. Po upadku powstania trafił do
niemieckiej niewoli, przebywał w Lamsdorfie (Łambinowicach) i Murnau.
Po zakończeniu wojny znalazł się we Włoszech, gdzie został
oficerem II Korpusu gen. Władysława Andersa.
W grudniu 1945 roku wysłano go do Polski, by zorganizował
podziemne struktury antykomunistyczne. 8 maja 1947 roku został aresztowany. Po
serii brutalnych przesłuchań i tortur postawiono go przed sądem między innymi
pod zarzutem przygotowywania zamachu na życie wysokich funkcjonariuszy
bezpieki. W trakcie ostatniego widzenia z żoną Pilecki powiedział jej: „Oświęcim
to była igraszka”.
15 marca 1948 roku rotmistrz został skazany na karę śmierci.
Wyrok wykonano 25 maja 1948 roku w więzieniu na Rakowieckiej, poprzez strzał w
tył głowy.
Pochowano go potajemnie, najprawdopodobniej na Łączce na
Powązkach Wojskowych w Warszawie, podobnie jak wiele innych ofiar terroru stalinowskiego.
Mimo przeprowadzonych na Kwaterze Ł ekshumacji i wydobycia wielu szczątków
ofiar, nie ma jednak do tej pory jednoznacznego potwierdzenia genetycznego.
Ustawiona na Kwaterze Ł mogiła jest jedynie grobem symbolicznym.
Miejsce pochówku Pileckiego nigdy nie zostało ujawnione
przez komunistyczne władze. Istnieją hipotezy, według których ciało rotmistrza
zostało pogrzebane na terenie dziedzińca aresztu na Rakowieckiej lub gdzieś na
terenie Służewca.
W roku 1990 decyzją Izby Wojskowej Sądu Najwyższego
rotmistrz Witold Pilecki został uniewinniony i zrehabilitowany. Obecnie uważany
jest za niekwestionowanego bohatera II wojny światowej.
30 lipca 2006 roku prezydent Polski Lech Kaczyński przyznał
Witoldowi Pileckiemu Order Orła Białego.
5 września 2013 roku rotmistrz Witold Pilecki pośmiertnie
otrzymał stopień pułkownika.
Upamiętniony został w wielu miejscach Polski, wydano na
jego temat wiele opracowań, powstały też filmy dokumentalne, sztuka teatralna,
a nawet utwory muzyczne.
Wiele szkół przyjęło go za swojego patrona, w Oświęcimiu
jego imieniem nazwano osiedle, w Białymstoku i w Warszawie ulicę.
13 maja 2017 odsłonięto pomnik Witolda Pileckiego w
Warszawie na Żoliborzu, w Alei Wojska Polskiego, w pobliżu domu, w którym został
aresztowany przez Gestapo w 1940 roku. Pomnik zastąpił tablicę umieszczoną wcześniej
na budynku przy Al. Wojska Polskiego 40.
Liliana Kołłątaj
Przewodniczka warszawska, pilotka wycieczek, dziennikarka, prelegentka, autorka i redaktorka portali i stron internetowych o tematyce varsavianistycznej i turystycznej, inicjatorka i koordynatorka Klubu Globtrotera Warszawa.
