Nieznane bohaterki z ulicy Czartoryskich

Zwykle w rubryce “Ludzie Żoliborza” piszemy o osobach znanych i popularnych.

Tym
razem poświęćmy chwilę uwagi nieznanym bohaterkom. Zajrzyjmy do dokumentów, bo
one „mówią” najdobitniej.

Po
zakończeniu II wojny światowej Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce
poszukiwała dokumentów i świadków tragicznych wydarzeń.

Oto
fragmenty zeznania z dnia 15 lipca 1949 r., które spisał mgr Norbert Szuman.
Kazimierz Elbe, szofer z Żoliborza, opowiedział o tragicznej historii kilku
kobiet ze swej rodziny i ich znajomych, która miała miejsce przy ulicy
Czartoryskich.

„Wybuch powstania warszawskiego zastał mnie wraz z rodziną w domu przy ulicy Libawskiej 4a. Przebywaliśmy tam bez przerwy aż do dnia, kiedy Niemcy kazali wszystkim opuścić domy i udać się w kierunku Wawrzyszewa. Było to w jakieś trzy tygodnie po wybuchu powstania.

Z Wawrzyszewa udałem się po kilku dniach do Łomianek. W drugiej połowie września żona moja Wanda wraz z siostrą swoją, Michaliną Elbe, z Matuszewską i jej zamężną córką i dwiema innymi kobietami wyszły razem w kierunku Powązek, aby spróbować ocalić i przynieść coś z pozostawionych w domach rzeczy. Żadna z nich jednakże nie wróciła i nic o ich losach nie było nikomu wiadomo.

W lutym 1945 roku powróciłem na Powązki do swojego spalonego domu. Na wiosnę dowiedziałem się, że jakaś kobieta natknęła się na wystającą z ziemi nogę kobiety obutą w trzewik. Udałem się na to miejsce (przy ul. Czartoryskich naprzeciwko piekarni) i wraz z innymi osobami odkryłem płytko przysypane zwłoki kobiet, a mojej żony na wierzchu.”

9
czerwca 1945 roku PCK dokonał ekshumacji zbiorowej, wydobyto zwłoki wszystkich
siedmiu kobiet. Po ekshumacji pochowano je na Cmentarzu Powązkowskim Wojskowym,
na kwaterach A 34 i A 38 oraz w grobach rodzinnych.

Szczątki
zostały zidentyfikowane m.in. z odnalezionych dowodów osobistych oraz ubrań i
przedmiotów osobistych (pierścionki, obrączki), rozpoznanych przez rodziny.

Kobiety
prawdopodobnie zostały zauważone przez żołnierzy niemieckich z jednostki stacjonującej
w szkole przy ulicy Elbląskiej. Ta część Żoliborza nie znalazła się w obrębie
powstańczej Republiki Żoliborskiej, będącej praktycznie do końca powstania pod
kontrolą polskich oddziałów. Prawdopodobnie również ci sami żołnierze dokonali
egzekucji w dniu 25 lub 26 września 1944 . Oficjalnie za datę śmierci uznano
dzień 26.09.1944.

Oto
pełna lista ofiar, w kolejności alfabetycznej:

•    Aniela
Brzdąkiewicz (2.08.1903.
– 26.09.1944)

•    Henryka
Brzdąkiewicz (2.04.1907
– 26.09.1944)

•    Stefania
Chorosz
(ok. 1897 – 26.09.1944)

•    Felicja
Elbe
(25.05.1905 – 26.09.1944)

•    Michalina
Elbe
(29.09.1909 – 26.09.1944)

•    Janina
Matuszewska
(1899 –
26.09.1944)

•    Longina
Matuszewska-Olszewska (22.12.1925 – 26.09.1944)

—

Autorka artykułu oraz Redakcja Gazety Żoliborza wyrażają
podziękowanie Pani Lusi Faiser oraz Panu Januszowi Wężowi za przekazanie
informacji i udostępnienie materiałów archiwalnych.