Fort Sokolnickiego: podczas wojny był tu szpital dla Powstańców, teraz przyciąga muzyką, sztuką i kulinariami

Fort Sokolnickiego kojarzymy obecnie przede wszystkim z centrum kulturalno-gastronomicznym. Jednak już pierwsze spojrzenie na osobliwą konstrukcję tego obiektu, czerwone ceglane mury i otaczające wały, kieruje myśl w stronę bardziej odległej historii. Fort powstał w połowie XIX wieku, na przedpolu Cytadeli, wysunięty przed jej obrys o 500 metrów, jako jej uzupełnienie i wzmocnienie. Wzniesiono go w latach 1849–1851 i rozbudowano w latach 1864-1874. Był jednym z sześciu obiektów fortyfikacji pierścienia zewnętrznego otaczających Twierdzę Aleksandrowską. W czasach zaboru rosyjskiego nosił nazwę Fort Siergieja. Po przejęciu Cytadeli i otaczających ją fortów przez Wojsko Polskie nazwę zmieniono. Patronem fortu stał się Michał Sokolnicki, generał z czasów Insurekcji Kościuszkowskiej, Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego. W latach międzywojennych teren fortu oraz jego zabudowania zostały włączone w obszar tworzonego właśnie wówczas parku Żeromskiego. Zachowały się one do czasów współczesnych i obecnie wykorzystywane są jako kawiarnie, kompleks widowiskowo-restauracyjny i ośrodek edukacyjny dla dzieci. Pozostałości wałów ziemnych wkomponowano w układ parku. Szczególną rolę pełnił Fort Sokolnickiego pod koniec II wojny światowej. 1 września 1944 r. rozpoczął w nim działalność szpital polowy. O jego istnieniu w Forcie przypomina tablica umieszczona przy bramie od strony ulicy Czarnieckiego. Przeniesiono tu rannych ze szpitali na Krechowieckiej oraz Śmiałej. Zorganizowano salę operacyjną i pomieszczenie dla ciężko rannych. W przepełnionym Forcie udało się umieścić 400 rannych. 30 września 1944 r do Fortu wkroczyli Niemcy. Początkowo zachowywali się agresywnie i brutalnie. W szpitalu znajdowali się także ranni żołnierze niemieccy. Podkreślili oni dobre traktowanie i opiekę ze strony polskiego personelu. Dzięki ich interwencji nie doszło do tragicznych wydarzeń aż do momentu ewakuacji szpitala. Wszystkich ciężko rannych wywieziono do szpitali w Tworkach i Pruszkowie. Udało się też zdobyć transport na załadowanie całego wyposażenia szpitalnego, które wspomogło szpitale podwarszawskie. Od 3 października zaczęła się ewakuacja szpitala samochodami ciężarowymi i sanitarkami. Do każdego transportu dołączył także personel sanitarny. Wśród “chorych” znajdowali się również powstańcy, młodzi chłopcy i dziewczęta, którym zrobiono fałszywe opatrunki gipsowe, oznakowane opisami rzekomych obrażeń. W latach powojennych w Forcie mieściła się siedziba Archiwum Akt Nowych. Od 1975 roku do Fortu wróciło Wojsko Polskie, które zajmowało go także w latach międzywojennych. Usytuowano tam Centralne Archiwum Wojskowe. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku Wojsko Polskie rozpoczęło proces opuszczania fortu, natomiast władze samorządowe zaczęły starania o jego przejęcie. Ostatecznie po 1997 r. fort został przekazany Agencji Mienia Wojskowego, która wystawiła go na sprzedaż. Cały teren wraz z zabudowaniami w roku 2003 kupiła Dzielnica Żoliborz. Fort nadawał się wyłącznie do remontu. Po kilku latach perturbacji finansowych i prawnych, w roku 2009 remont wreszcie ruszył i został zakończony ostatecznie w 2012 roku. Projekt budowlany Fortu wykonało biuro projektowe Barysz Point Line z siedzibą w Tychach. Wykonawcą rewitalizacji Fortu Sokolnickiego była firma PBM Południe. Nowym gospodarzem terenu zostało konsorcjum Nowy Fort Sokolnickiego. Obecnie obiekt funkcjonuje jako Centrum Sztuki FORT Sokolnickiego.