Tomasz Strzembosz

Tomasz Strzembosz urodził się 11 września 1930 w Warszawie. Tu także spędził dzieciństwo i młodość. Jako nastolatek był świadkiem wydarzeń wojennych w stolicy. Te przeżycia zaważyły na jego późniejszych decyzjach życiowych. Okres Powstania Warszawskiego spędził wraz z matką i rodzeństwem w Milanówku. Jego ojciec natomiast brał udział w walkach. Po wojnie cała rodzina zamieszkała na kilka lat w Krakowie. Do Warszawy Tomasz przeniósł się w 1951 roku, w trakcie studiów historycznych. Jednak z powodów politycznych magisterium uzyskał dopiero w roku 1959. Wydarzenia z młodości przesądziły o zainteresowaniach i wyborze dalszej drogi życiowej. Historia II wojny światowej stała się jego życiową pasją i podstawowym tematem jego badań i prac naukowych.

Od jesieni 1952 rozpoczął pracę zawodową w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Warszawie, następnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Jak można się domyślać, jego zainteresowanie historią AK nie uszło uwagi ówczesnych władz i komunistycznych aktywistów. W sierpniu 1953 r. Strzembosz został zwolniony z pracy na wniosek Koła ZMP przy Państwowej Służbie Archiwalnej.

Następnie pracował krótko jako robotnik, a od 1954, przez kolejnych 12 lat, w Dziale Oświatowym Muzeum Warszawy. W latach 1966–1983 oraz 1992–2004 był pracownikiem naukowym Polskiej Akademii Nauk, a w latach 1984–2004 wykładowcą Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie w roku 1991 otrzymał tytuł profesora.

Naczelnik Szarych Szeregów, Stanisław Broniewski, zaproponował mu uporządkowanie materiałów dotyczących tej organizacji. Później przyszedł czas na historię ruchów młodzieżowych czasów okupacji, na Armię Krajową oraz Polskie Państwo Podziemne.
Tomasz Strzembosz był prekursorem badania partyzantki na Wschodzie i tamtejszego ruchu konspiracyjnego podczas okupacji sowieckiej w czasie II wojny światowej.
Publikował wiele książek i artykułów, był autorem ponad 100 opracowań naukowych oraz redaktorem naukowym kilkunastu innych pozycji. Najbardziej znane tytuły jego prac to „Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1945”, wydane po raz pierwszy w roku 1978, „Bohaterowie >>Kamieni na szaniec<< w świetle dokumentów” (wyd. 1994) oraz „Rzeczpospolita podziemna” (wyd. 2000).

Właściwie przez całe życie związany był z harcerstwem, od września 1945 roku – gdy wstąpił do 5. Krakowskiej Drużyny Harcerzy, aż do śmierci. W latach pięćdziesiątych prowadził drużynę harcerską w szkole podstawowej przy ul. Hożej. Był jednym z twórców Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, a później przez dwie kadencje, w latach 1989-1993, przewodniczącym Rady Naczelnej ZHR. Nawet ożenił się z harcerką Marylą, czyli Marią Dawidowską, siostrą Alka Dawidowskiego. Notę biograficzną Marii Strzembosz zamieściliśmy w lutowym numerze Gazety Nowego Żoliborza.

W podziękowaniu za zasługi, w 1993 roku został Honorowym Przewodniczącym ZHR, a pośmiertnie odznaczono go tytułem symbolicznym Harcmistrza Rzeczypospolitej.
Był członkiem Rady Programowej budowy Muzeum Powstania Warszawskiego.

Zmarł 16 października 2004 r. w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim.

Po śmierci nadal jest patronem tych, którzy propagują historię Polski. Dzieci Tomasza Strzembosza założyły w 4. rocznicę śmierci ojca fundację jego imienia, która wspiera historyków, organizuje seminaria naukowe, a także przyznaje „Nagrodę Historyczną im. Tomasza Strzembosza” autorom książek historycznych.