Gdy w drugiej połowie XIX wieku projektowano Most Kierbedzia, planowano, że przebiegnie nim linia kolejowa łącząca śródmiejski Dworzec Wiedeński z dworcami praskimi: Petersburskim i Terespolskim.

Ostatecznie jednak zrezygnowano z poprowadzenia kolei przez centrum Warszawy i w roku 1864 otwarto Most Aleksandrowski (przez warszawiaków zwany mostem Kierbedzia) jako wyłącznie drogowy, owszem, z torami, ale tylko dla tramwajów konnych.Trasę kolejową przeniesiono na obrzeża Warszawy, na zachód i na północ, a przejazd kolejowy przez Wisłę ostatecznie zaplanowano pod Cytadelą. Nie była to lokalizacja przypadkowa. Przeprawa przy Cytadeli, którą jeździły rosyjskie transporty wojskowe, miała osłonę artylerii twierdzy.

To tam właśnie, w dniu 19 grudnia roku 1875, otwarto pierwszy most kolejowy w Warszawie. Jednocześnie linia kolei obwodowej na stałe odgrodziła północ miasta od reszty Warszawy i stała się granicą pomiędzy Żoliborzem i Śródmieściem. I tak zostało do dziś.

Pierwszy most przy Cytadeli, nazywany popularnie drugim mostem, został oddany do użytku w listopadzie 1875 roku, jako część linii obwodowej łączącej Dworzec Kowelski, usytuowany po stronie żoliborskiej (obecnie jest tam Dworzec Gdański) z Dworcem Petersburskim po stronie praskiej (późniejszy Dworzec Wileński, choć niedokładnie, gdyż Dworzec Petersburski stał kilkaset metrów dalej).

Pierwotnie Most przy Cytadeli powstał, na wzór konstrukcji amerykańskich, jako jeden most, ale z podwójną funkcją: kolejowo-drogową. Jego projektantem był Tadeusz Chrzanowski, a budowę przeprowadziła znana i potężna warszawska firma Lilpop, Rau i Loewenstein.

Przeprawę wykonano jako most dwupoziomowy, z torem kolejowym na górnym poziomie i ruchem pieszym oraz kołowym na poziomie dolnym. Początkowo dolny poziom przeznaczony było tylko dla wojska, jednak z czasem dopuszczono tam ruch cywilny. Tor kolejowy składał się z czterech szyn dostosowanych swoim rozstawem zarówno dla pociągów szerokotorowych z kierunku rosyjskiego, jak i normalnotorowych, przyjeżdżających od strony europejskiej.

To rozwiązanie szybko okazało się niewystarczające. Toteż w latach 1905–1908 zbudowano po sąsiedzku drugi most, wyłącznie kolejowy, wcześniejszy został dostosowany w całości do potrzeb ruchu drogowego.

Obydwa mosty spotkał taki sam los jak pozostałe przeprawy warszawskie. Dwukrotnie je niszczono i dwukrotnie odbudowywano. Pierwszy raz zostały wysadzone przez wycofujących się Rosjan 5 sierpnia 1915 r. Obydwa zostały odbudowane przez Niemców jeszcze w czasie trwania I wojny światowej.

Po raz drugi w swojej historii mosty pod Cytadelą zostały wysadzone w czasie II wojny światowej, 13 września 1944, przez wycofujących się z Pragi Niemców.

W dniach 18 stycznia – 8 lutego 1945 radzieccy saperzy przy wsparciu kilku tysięcy osób cywilnych, obok ruin mostu kolejowego wznieśli jednotorowy most kolejowy na drewnianych podporach. Most pełnił swoją funkcję do marca 1946, czyli do czasu uruchomienia odbudowanego stałego mostu kolejowego. 20 marca 1947 saperską konstrukcję zniosła kra.

Most kolejowy z 1908 r. został odbudowany w roku 1946 jako pierwszy stały most na Wiśle w Warszawie po zakończeniu II wojny światowej i istnieje do dziś. W latach 1957–1959 na ocalałych filarach pierwszego mostu przy Cytadeli, tego z roku 1875, zbudowano obecny drogowy Most Gdański.

Zachowały się nie tylko filary, ale także przyczółki mostowe przeprawy kolejowej z czasów carskich, a także większość przejazdów pod torami linii obwodowej.

Kilka lat temu, podczas słynnych niskich stanów Wisły, wydobyto z dna rzeki element pochodzący z konstrukcji mostu przy Cytadeli. Wraz z odnalezionym fragmentem mostu Kierbedzia, jest eksponowany w Pontiseum na terenie Instytutu Badawczego Dróg i Mostów.

W roku 2014 na drogowym Moście Gdańskim od strony Starego Miasta pojawił się neon ,,Miło Cię widzieć”, autorstwa Mariusza Lewczyka.

Liliana Kołłątaj

Przewodniczka warszawska, pilotka wycieczek, dziennikarka, prelegentka, autorka i redaktorka portali i stron internetowych o tematyce varsavianistycznej i turystycznej, inicjatorka i koordynatorka Klubu Globtrotera Warszawa.