PARK ŻEROMSKIEGO

O tej dzielnicy zwykło się mówić – Zielony Żoliborz. Teraz wydaje się to oczywiste. Park Kaskada, Park Żeromskiego, zielone place i skwery, zieleń osiedli i ogródków działkowych.

 

Gdy jednak w latach dwudziestych XX wieku zaczynały tu powstawać pierwsze osiedla mieszaniowe, wznoszono je – choć dziś trudno w to uwierzyć – na bezdrzewnym pustkowiu. Tereny Żoliborza Oficerskiego, Urzędniczego, Dziennikarskiego i dalej, na początku XX wieku stanowiły bowiem esplanadę „policjanta Warszawy” – Cytadeli Aleksandrowskiej, rozległej twierdzy z wewnętrznym i zewnętrznym pierścieniem fortów, z ogromnymi pustymi przestrzeniami, ogołoconymi z zabudowań i zieleni. Na tych pustych terenach, po I wojnie światowej, architekci i urbaniści wytyczali ulice, planowali osiedla.

Dopiero w roku 1925, według planu zabudowy stworzonego przez Józefa Jankowskiego, Tadeusza Tołwińskiego oraz Antoniego Jawornickiego, powstała ulica Adama Mickiewicza. Łącznie z ulicami Zygmunta Krasińskiego i Juliusza Słowackiego oraz aleją Wojska Polskiego, tworzyła wówczas siatkę głównych osi rozwojowych i komunikacyjnych rozbudowywanej dzielnicy.

Na przecięciu ulicy z Aleją Wojska Polskiego utworzono plac Inwalidów, zaś na zbiegu alej trzech Wieszczów powstał plac Żeromskiego – późniejszy plac Wilsona. Pomiędzy placem, ulicami Mickiewicza i Krasińskiego, a Żoliborzem Oficerskim, trwał Fort Sokolnickiego, wraz z otaczającą go pustą przestrzenią. Zbudowany za czasów carskich Fort Siergieja, przemianowany po I wojnie na Fort Sokolnickiego, należał do pierścienia zewnętrznego fortyfikacji Cytadeli. Fort wzniesiono w latach 1849-1851 oraz rozbudowano w latach 1864-1874. W 1944 roku, w czasie Powstania Warszawskiego, znajdował się w nim szpital. Pozostałości fortu, po częściowej odbudowie i renowacji, można oglądać do dziś. Fort i jego otoczenie stały się bowiem w latach trzydziestych jakby osnową dla powstającego Parku Żeromskiego. Obecnie zabudowania dawnej działobitni, głównego obiektu fortu, stanowią siedzibę Centrum Sztuki, zaś w obiektach pomocniczych usytuowano kawiarnię, galerię i restaurację. Zachowały się także fragmenty wałów ziemnych.

Park Żeromskiego, o powierzchni 6 ha, założony został w 1932 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Żoliborza. Projektantami parku utworzonego w stylu modernistycznym byli Leon Danielewicz i Stanisław Zadora-Żeleński. Na skwerze, zaraz za głównym wejściem od pl. Wilsona, ustawiono fontannę z rzeźbą „Alina – dziewczyna z dzbanem”. Wykonał ją – specjalnie na zamówienie władz dzielnicy, jako zaplanowaną dekorację, znany rzeźbiarz Henryk Kuna. O Alince pisałam już wcześniej, artykuł poświęcony tej rzeźbie znajdziecie w lutowym wydaniu gazety.

Lata II wojny światowej i czasy Powstania Warszawskiego nie sprzyjały dbaniu o zieleń miejską. We wrześniu 1944 roku na ulicy Mickiewicza i Placu Wilsona pojawiły się niemieckie czołgi. Park dość mocno ucierpiał. Po wojnie władze dzielnicy i urbaniści mieli pełne ręce roboty w innych dziedzinach, więc parkiem nikt się specjalnie nie przejmował. Uporządkowany pobieżnie, coraz bardziej zaniedbany, z czasem stał się miejscem, które mieszkańcy, z wyjątkiem lokalnej lumperii, odwiedzali niechętnie.

Dobre czasy nadeszły wraz z uruchomieniem Centrum Sztuki w Forcie Sokolnickiego.

W latach 2003-2005 przeprowadzono gruntowną rewitalizację i modernizację parku. Jej autorzy, Marek Szeniawski i Wojciech Trzópek, oparli się na założeniach projektu pierwotnego. Odrestaurowano także fontannę i wyeksponowano dwa kamienie upamiętniające 5. i 75. rocznicę odzyskania niepodległości. Nowością jest m.in. plac zabaw dla dzieci o powierzchni ponad 2 tys.  mkw. – największy warszawski plac zabaw. W jego pobliżu ustawiono kamień upamiętniający Jacka Kuronia. W południowym narożniku utworzono „kącik zakochanych” z zabytkowym poidełkiem.

Spacerując po parku, warto wyjść przez jego bramę przy Forcie od strony ul. Czarneckiego i zerknąć na wprost oraz na prawo i lewo. Na wprost i w prawo zobaczymy zabytkową szkołę, która powstała w dwudziestoleciu międzywojennym dla synów rodzin żołnierskich z pobliskiego Żoliborza Oficerskiego i ma za sobą także bohaterskie epizody z czasów II wojny i Powstania Warszawskiego. Po lewej zaś zobaczymy osobliwy budynek, przypominający stację kolejki linowej na Kasprowy Wierch, niegdyś prywatną willę, obecnie użytkowaną przez NFOZ.

 

***

Zainteresowanych historią i ciekawostkami Żoliborza
zapraszamy na spacery z przewodnikiem:

17 lipca, niedziela, godz.11.00 -13.00 – Spacerkiem przez zielony Żoliborz: Żoliborz Urzędniczy, Żoliborz Oficerski, Park Żeromskiego. Spotkanie przy poczcie na Placu Grunwaldzkim.

24 lipca, niedziela, godz.11.00 – 13.00 –  W cieniu Cytadeli:  od Placu Inwalidów do Krzyża Traugutta. Spotkanie przy pomniku Dywizji Gen. Maczka na Placu Inwalidów.