Początki „republiki spółdzielczej”. Historia II, III i V kolonii WSM

Pierwsza żoliborska winda w II kolonii WSM-ŻC

W 1927 r. architekt Bruno Zborowski wykonał projekt II kolonii dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu. Nowy budynek w formie jednego z dwóch punktowców stanowiły dominantę w pierzei pl. Wilsona, składał się także z dwóch symetrycznych skrzydeł stanowiących linię zabudowy ul. Krasińskiego, a także ul. Marymonckiej (dziś ul. Słowackiego), które kończyły się uskokowymi ryzalitami kończącymi się przed ul. Ustronie (dziś ul. Teoplitza). Rzut budynku był zbliżony do litery „V”, a od środka znajdował się półotwarty dziedziniec. W przeciwieństwie do I kolonii Zborowski nie zdecydował się na uwzględnieniu detali historyzujących. II kolonia była pierwszą, która odnosiła się do zasad nurtu modernistycznego. O wyglądzie II kolonii miała odgrywać kompozycja zróżnicowanych zgeometryzowanych brył. Charakterystyczną cechą II kolonii były uskokowe narożniki obu skrzydeł podkreślone narożnymi otworami okiennymi.

Kamień węgielny pod budowę II kolonii położono 29 września 1927 r. Budowę kolonii ukończono dopiero 2 lata później. Jak pisze Łukasz Heyman w „Nowym Żoliborzu 1918-1939” powodem tego było wstrzymanie kredytów przez Komitet Rozbudowy, podwyżka cen cegły, specjalne konstrukcje fundamentów i duża ilość małych mieszkań. Koszt ogólny wyniósł ponad 2 miliony złotych. Ostatnie mieszkania na II kolonii oddano 11 października 1929 r. Zarząd WSM miał problemy finansowe, a sam grunt pod budowę kolonii był niestabilny. Specjalne konstrukcje fundamentów podrożyły inwestycję, innym problemem była firma budowlana „Gogół, Korytowski, Górecki”, która nie dotrzymała terminów i naraziła WSM na spore straty finansowe. Spółdzielnia żeby dokończył budowę powołała własne Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane (SPB).

„Wysokościowiec” II kolonii swoją formą miał być dopasowany względem budynku Spółdzielni  Mieszkaniowej „Feniks” znajdującego się między wlotem ul. Słowackiego i ul. Mickiewicza. Oba budynki miały stanowić dominantę dla placu. Na parterze budynku II kolonii znalazła się apteka, która do dziś jest punktem rozpoznawczym na pl. Wilsona, jak i dla samej II kolonii, a także Gospoda Spółdzielcza należąca do Warszawskiej Spółdzielni Spożywców. Pierwotnie na dachu budynku znajdował się taras, który był wykorzystywany do zajęć przedszkolnych. W budynku Zborowski zaprojektował 102 lokale mieszkalne, z 68 lokalami 2-izbowymi. Narożnik budynku II kolonii od strony ul. Krasińskiego został doszczętnie zniszczony w trakcie Powstania Warszawskiego. Po wojnie skrzydło zostało odbudowane w uproszczonej formie. Początkowo zakładano, że odbudowa ta będzie rozwiązaniem przejściowym do czasu rekonstrukcji pierwotnego założenia, co oczywiście nigdy nie udało się przywrócić.

Historia dwóch bliźniaczych kolonii

W 1927 r. Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa zamówiła u dziesięciu architektów projekty III, IV i V kolonii. W przypadku III i V kolonii wygrały projekty Bruna Zborowskiego. Warunkami konkursowymi postawionymi przez WSM był m.in. stosunek procentowy liczby mieszkań 1-, 2-, 3- i 4-izbowych dla jednego budynku 5 - 60 - 30 - 5; wyodrębniona kuchnia, dwustronne przewietrzanie każdego lokalu czy ekonomiczny system budowy.

„Trójka”

Kamień węgielny pod budowę 4-kondygnacyjnego budynku A (Krasińskiego 16) na III kolonii położono 21 października 1928 r. Przekazanie ostatnich w nim mieszkań miało miejsce 11 kwietnia 1930 r. Z kolei kamień węgielny dla 3-kondygnacyjnego budynku B (Suzina 2A) położono 1 maja 1929 r., zaś ostatnie mieszkania oddano 5 listopada 1930 r. Podłużny budynek A z czterema krótkimi skrzydłami po stronie dziedzińca. Na każdym z nich Zborowski powtórzył zabieg z narożnymi oknami, które wcześniej zaprojektował na II kolonii. Na szczycie budynku od strony ul. Filareckiej zaprojektowano mieszkania 4-izbowe z charakterystycznymi narożnymi balkonami. W pozostałych skrzydłach z balkonami znajdują się mieszkania 3-izbowe. Natomiast w pozostałej części dominowały mieszkania 2-izbowe (49 mkw.) - 64 mieszkania na łączną liczbę 96 mieszkań. Innym ciekawym detalem architektonicznym są pilastry będące elementem funkcjonalnym kryjąc w sobie przewody kominowe. Z kolei budynek B usytuowano wzdłuż ul. Płońskiej (obecnie Próchnika). Budynek domknięto niewielkim skrzydłem od strony ul. Suzina od której znajduje się wejście na teren dziedzińca. Budynek posiada liczne ryzality od strony wewnętrznej. W budynku w przeważały 42 lokale 2-izbowe na łączną liczbę 69 lokali. Z kolei 20 z nich były to 1-izbówki. Koszt budowy III kolonii wynosił 2,9 milionów złotych.

„Piątka”

Zbliżoną w swoim układzie przestrzennym do kolonii III była kolonia V przy ul. Marymonckiej 5/13. Usytuowany wzdłuż ul. Słowackiego budynek A nawiązywał do swojego odpowiednika z „trójki” tworzącego linię zabudowy wzdłuż ul. Krasińskiego. Różnice można zauważyć od strony dziedzińca, gdzie można zauważyć inne kompozycje ryzalitów, których jest mniej niż na Krasińskiego 16. Spowodowało to potrzebę wprowadzenia 20 mieszkań 1 1/2 izbowych. Ponadto wprowadzono tam większą liczbę klatek schodowych. W całym budynku Zborowski zaprojektował 108 lokali mieszkalnych. Cały zespół V kolonii budowany był od 15 czerwca 1930 r. do 15 września 1931 r. Budowa V kolonii była nieco tańsza od budowy kolonii III w przeliczeniu na liczbę mieszkań, których było więcej niż na kolonii III. W budynku A wybudowano 108 mieszkań, zaś w budynku B - 75.