Wojtek Kałużyński
Na Żoliborzu Artystycznym – nowym osiedlu w pobliżu ulicy Powązkowskiej – powstał Plac Niemena. Niemen był pod koniec życia mieszkańcem Żoliborza - mieszkał na malowniczej uliczce Wieniawskiego. Plac otrzymał imię Czesława Niemena w listopadzie 2014 roku. Od placu odchodzą zresztą ulice innych związanych z Żoliborzem artystów Kaliny Jędrusik i Stanisława Dygata. Znajduje się na nim mural upamiętniający poetę Jerzego Ficowskiego oraz neon, który upamiętnia kompozytora Krzysztofa Komedę. Czyli towarzystwo dla Niemena dobrze dobrane i jak na Żoliborz Artystyczny przystało, artystyczne...
Domek bez adresu
Czesław Niemen urodził się jako Czesław Juliusz Wydrzycki 16 lutego 1939 w Starych Wasiliszkach. Dzisiaj ta niewielka miejscowość znajduje się w granicach Białorusi, przed wojną należała do województwa nowogródzkiego. Rodzicami Czesława Niemena byli Anna z domu Markiewicz (1897–1986) i Antoni Wydrzycki (1896–1960). Matka prowadziła dom, ojciec zaś zajmował się rozmaitymi pracami rzemieślniczymi, m.in. stroił fortepiany i był jedynym miejscowym zegarmistrzem. Mały Czesław śpiewał już w szkolnym chórze, a także w chórze kościelnym. Grał też na kościelnych organach podczas nabożeństw. Po wojnie rodzinne strony rodziny Wydrzyckich znalazły się w granicach ZSRR. W 1953 roku, zapisał się do klasy fortepianu radzieckiego liceum pedagogicznego w Grodnie. Po roku został jednak wyrzucony, bo opuszczał zbyt wiele zajęć. Czesław skończył więc dziesięć klas szkoły powszechnej, zaczął naukę w liceum i zakochał się po az pierwszy. W wieku 19 lat, w 1958 roku poślubił w Grodnie Marię Klauzunik.
W tym samym roku rodzina zdecydowała się na przesiedlenie do Polski w ramach ostatniej fali masowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich. Rodzina Wydrzyckich zdecydowała się na repatriację z powodu przywiązania do polskiej kultury,ale także dlatego, by Czesław uniknął powołania do Armii Radzieckiej. Rodzina rok spędziła w obozie dla repatriantów w Drawsku Pomorskim, a następnie zamieszkała najpierw w Świebodzinie, potem na krótko w Białogardzie i ostatecznie w Kołobrzegu. Sam Czesław znalazł się w Gdańsku, gdzie rozpoczął naukę w średniej szkole muzycznej, w klasie fagotu. Równocześnie występował w studenckich teatrach, kabaretach i klubie Żak w Gdańsku, śpiewając po hiszpańsku i polsku piosenki latynoamerykańskie, akompaniując sobie na gitarze. Dwie z tych piosenek pojawiły się potem na jego pierwszej płycie. Jednocześnie zarabiał, pracując dorywczo w porcie lub strojąc fortepiany, czego nauczył się od ojca.
W 1960 roku urodziła się jego córka Maria. Wraz z rodziną mieszkał wówczas w Sopocie. W 1962 roku Czesław poznał Franciszka Walickiego, który zaczął go promować i organizować występy. W tym samym roku odniósł duży sukces na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie i w nagrodę odbył trasę po kraju z zespołem Czerwono-Czarni. To właśnie Walicki z trudem przekonał Niemena, by zamiast piosenek latynoskich i rosyjskich zaczął grać muzykę rockandrollową.
Czy mnie jeszcze pamiętasz?
Po odniesieniu pierwszych sukcesów w konkursach wykonawców amatorów, zaczął więc Czesław dzięki Walickiemu występować z zespołem Niebiesko-Czarni i komponować. 10 października 1962 nagrał z nimi małą płytę z czterema utworami, w tym śpiewaną przez siebie piosenką "Lekcja twista". Związał się uczuciowo z solistką zespołu Adą Rusowicz. W 1963 r. wystąpił na I Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu z własną kompozycją "Wiem, że nie wrócisz", która przeszła niezauważona. Wyróżniono go tam dopiero w 1964 roku.
W grudniu 1963 wystąpił z grupą Niebiesko-Czarni w słynnej paryskiej sali Olympia. W tym okresie, za namową żony Franciszka Walickiego Czesławy, Wydrzycki zaczął posługiwać się pseudonimem artystycznym Niemen, jako nie tylko atrakcyjniejszym marketingowo w Polsce, ale także łatwiejszym do wymówienia dla cudzoziemców. W połowie lat '70 oficjalnie zmienił nazwisko na Niemen-Wydrzycki.
Nazwisko Niemen przyjął Czesław na pamiątkę swego miejsca urodzenia - rzeki Niemen, płynącej w pobliżu rodzinnego domu. Stosował on jednak odmianę bez e ruchomego, czyli Niemena, Niemenem, inną niż w przypadku nazwy rzeki. Również w 1963 r. już jako Czesław Niemen wystąpił z zespołem w warszawskiej Sali Kongresowej przed występem Marleny Dietrich, przy czym na występ grupy jako supportu nalegała sama Dietrich, która słyszała Niemena wcześniej w Paryżu. Marlena Dietrich, która zachwyciła się utworem Niemena "Czy mnie jeszcze pamiętasz", sama zaśpiewała tę piosenkę i nagrała na płytę z własnym tekstem ("Mutter, hast du mir vergeben").
Z grupą Niebiesko-Czarni Niemen występował na koncertach w Polsce, m.in. na festiwalu w Sopocie w 1965, na Węgrzech i we Francji. Z zespołem nagrał kilka małych płyt, zrealizował też wiele nagrań dla radia. Zakończył z nim współpracę w listopadzie 1965 roku, po trasie koncertowej w Jugosławii.
Czesław Niemen debiutował jako piosenkarz bigbitowy, śpiewając rock and rollowe i rockowe piosenki w stylu The Beatles oraz ballady. Do największych przebojów pierwszego okresu należą dynamiczny utwór "Czy wiesz?" i sentymentalna ballada "Pod Papugami". Wkrótce jednak zaczął zmierzać w stronę ambitniejszej muzyki, adresowanej do bardziej wymagającej młodzieży akademickiej. Utwory z okresu współpracy z grupą Niebiesko-Czarni nagrał potem na nowo na płycie "Czy mnie jeszcze pamiętasz?" z grupą Akwarele.
Dziwny jest ten świat
Oficjalnie Niemen opuścił zespół Niebiesko-Czarni w listopadzie 1965, a jesienią 1966 wraz z muzykami formacji Chochoły utworzył zespół Akwarele. W roku następnym odbył z nimi pierwszą trasę. Zarejestrował też materiał na longplay "Dziwny jest ten świat". Wystąpił z piosenką tytułową z płyty na festiwalu w Opolu, gdzie wzbudził wielkie zainteresowanie i otrzymał m.in. nagrodę Polskiego Radia. Piosenka "Dziwny jest ten świat" stała się najbardziej znanym z polskich protest songów i hymnem młodzieży końca lat 60. Od lutego 1969 do lipca 1970 Czesław Niemen z zespołem występował we Włoszech, początkowo jako I Niemen, a od lipca 1969 w zmienionym składzie jako Niemen Enigmatic. Nagrał kilka singli, zarejestrował też fragmenty koncertów. Grał głównie w klubach, a w czerwcu 1970 r. wystąpił na festiwalu Cantagiro. Czesław Niemen blisko związał się z piosenkarką Faridą, z którą w listopadzie 1970 odbył trasę po Polsce. W swej twórczości Czesław Niemen włączał się w kolejne dominujące w światowej muzyce rockowej prądy, tworząc własne, indywidualne i charakterystyczne odmiany muzyki – od rocka psychodelicznego przez symfoniczny rock progresywny (album Niemen Enigmatic z monumentalnym utworem Bema pamięci żałobny-rapsod do tekstu C. K. Norwida) aż po awangardowy jazz-rock (albumy Niemen Vol. 1 i Niemen Vol. 2) oraz muzykę elektroniczną. W październiku 1969, w przerwie włoskich występów, muzycy nagrali płytę z czterema kompozycjami do słów wybitnych polskich poetów, która ukazała się na początku 1970 jako Niemen Enigmatic.
W styczniu 1971 nowy skład zarejestrował materiał na podwójny album Niemen z ambitną muzyką w jazzrockowym duchu, wykorzystując także dwa wiersze Norwida. Występował w kraju oraz m.in. w Czechosłowacji i Finlandii.
W tym czasie Czesław Niemen uzyskał mieszkanie w Warszawie przy ul. Niecałej 8, finalizował też sprawę rozwodową z Marią Klauzunik. Pod koniec 1971 wziął udział w nagraniu płyty z muzyką Andrzeja Kurylewicza. W ciągu całej swej kariery wielokrotnie wspomagał różnych artystów w nagraniach i brał udział w zbiorowych przedsięwzięciach muzycznych czy muzyczno-teatralnych. Napisał wiele utworów dla innych wykonawców, m.in. dla Ady Rusowicz. Przez lata powstały dziesiątki wersji jego piosenek. Czesław Niemen, od 1968 grający na organach Hammonda, z wolna rozbudował swoje klawiszowe instrumentarium, dodając najpierw melotron, a potem, jako pierwszy polski muzyk, syntezator Mooga. Nowoczesne i drogie wówczas wyposażenie pozwoliło mu nagrać wspomniany, prawie całkowicie elektroniczny album, stawiający go w jednym rzędzie z takimi awangardowymi muzykami i grupami jak Tangerine Dream, Klaus Schulze czy Vangelis.
Wspomnienie, czyli mimozami jesień się zaczyna...
Jesienią 1971 Niemen zetknął się z awangardowym kontrabasistą Helmutem Nadolskim. Z nim oraz z muzykami grupy SBB stworzył Grupę Niemen, która działała od grudnia 1971 do sierpnia 1973. We wrześniu 1973 roku powstała z kolei grupa Niemen Aerolit, która nagrała m.in. w końcu roku 1974 płytę zatytułowaną nazwą zespołu.
W 1975 Niemen poślubił swą drugą żonę Małgorzatę, z którą miał dwie córki Natalię (ur. 1976) i Eleonorę (ur. 1977). Występował solo i w zmieniających się składach, nagrywał sporo muzyki teatralnej, od początku 1977 korzystając ze studia Teatru Narodowego w Warszawie. Na przełomie lat 1976/77 nagrał podwójną płytę Idée Fixe, wydaną na początku 1978. W czerwcu 1979 Czesław Niemen wystąpił na festiwalu w Opolu, a 24 sierpnia 1979 w Sopocie zdobył Grand Prix Festiwalu Interwizji piosenką "Nim przyjdzie wiosna".
We wrześniu 1979 Niemen pierwszy raz po wojnie odwiedził rodzinne Stare Wasiliszki. Była to podróż sentymentalna i bolesna zarazem. Dziś w domu, w którym się urodził, działa muzeum jego imienia. Karierę Czesława Niemena zakłóciło wprowadzenie stanu wojennego. W maju 1982 z grupą Kombi wystąpił w Sztokholmie, ukazała się też kaseta z jego muzyką filmową. Później występował sporadycznie. Dopiero w 1989 ukazała się pierwsza od wielu lat płyta Niemena z nowym materiałem, przygotowywana przez lata "Terra Deflorata".
Czesław Niemen zdobył pewną popularność na Zachodzie, zwłaszcza w krajach anglosaskich (gdzie nagrał kilka awangardowych albumów), lecz mimo swego wielkiego potencjału artystycznego nigdy nie zdołał się przedrzeć do pierwszej ligi progresywnego rocka. Pozostał czynnym muzykiem także w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku koncertując, komponując i sporadycznie nagrywając, zajmując się głównie pisaniem muzyki filmowej i teatralnej. W latach 90. zajął się również malarstwem oraz grafiką komputerową. Był wegetarianinem. Zaczął publikować felietony w miesięczniku muzycznym Tylko Rock. Gorąco protestował przeciw pirackim edycjom jego nagrań, które wtedy obficie pojawiły się na kasetach magnetofonowych, a potem na kompaktach. Wyraźnie dawał do zrozumienia, że nie zamierza nagrywać nowych płyt do czasu prawnego uregulowania sytuacji na rynku muzycznym. W 1999 roku Czesław Niemen został wybrany na wykonawcę wszech czasów w plebiscycie "Polityki"., w związku z czym dał kilka koncertów w Trójce. W 2001 roku wystąpił w Warszawie na koncercie pamięci C. K. Norwida, a 17 listopada 2001 wyszła ostatnia jego płyta studyjna "spodchmurykapelusza".
Czesław Niemen przez lata cierpiał na nowotwór układu chłonnego, który próbował zwalczyć przy pomocy medycyny naturalnej. Zmarł 17 stycznia 2004 w Centrum Onkologii w Warszawie z powodu powikłań związanych z zapaleniem płuc, na które zapadł w szpitalu. Jego ciało, zgodnie z ostatnią wolą artysty, zostało skremowane. 30 stycznia 2004 urna z prochami została złożona w katakumbach na Cmentarzu Powązkowskim (rząd 99-3). Żegnało go ok. 3 tysięcy ludzi. W momencie rozpoczęcia pogrzebu, o godzinie 13.00, z inicjatywy Marka Niedźwieckiego, wiele stacji radiowych w Polsce wyemitowało "Dziwny jest ten świat", oddając w ten sposób hołd zmarłemu artyście.
Sen o Warszawie
Jedną ze swych niezapomnianych piosenek Niemen zadedykował Warszawie. "Sen o Warszawie" stał się bodaj najbardziej rozpoznawalnym poświęconym stolicy utworem rockowym, a pamiętne wersy:
Mam tak samo jak ty
Miasto moje a w nim
Najpiękniejszy mój świat
Najpiękniejsze dni
Zostawiłem tam kolorowe sny....
stały się nieoficjalnym hymnem Legii Warszawa – cały stadion śpiewa ją przed każdym meczem, gdy piłkarze wychodzą z tunelu na murawę. Zagrała go także grupa Metallica podczas koncertu w Warszawie w akompaniamencie tysięcy gardeł fanów.
Oprócz placu na Żoliborzu, od 2018 imię Czesława Niemena nosi Szkoła Podstawowa nr 168 na Saskiej Kępie i CLXIII Liceum Ogólnokształcące w Wesołej. Ma też Niemen swoje murale w stolicy. Pierwszy mural Niemena namalował na ul. Płytowej 14 na Białołęce Bruno Althamer. Niemen zamiast źrenic ma złote płyty, co nawiązuje nie tylko do sukcesów artystycznych, ale też do nazwy ulicy, przy której znajdowała się niegdyś fabryka płyt betonowych. Na ścianie budynku przy ul. Młynarskiej 33 na Woli powstał w 2021 r. mural z gigantycznym portretem Niemena. Ma ponad 300 m kw. powierzchni. Z wysokiej ściany patrzy na ulicę Czesław Niemen w charakterystycznym czarnym kapeluszu. Pomysłodawcą i fundatorem muralu jest Stowarzyszenie Przyjaciół Warszawy. W 2022 r. na murze toru Wyścigów Konnych na Służewcu – w nieformalnej galerii graffiti – pojawił się mural z Niemenem w tym samym kapeluszu i z hasłem „Kiedyś zatrzymam czas”. Graffiti znajduje się do dziś w części północnej muru.
Portret Niemena znajduje się też w Galerii Osobowości Kultury Warszawy XX w przy Trasie Łazienkowskiej w sąsiedztwie Głównego Urzędu Statystycznego. Tak więc nie tylko Żoliborz, ale i cała Warszawa pamięta o Czesławie Niemenie. Aż trudno mi uwierzyć, że nie ma go już od dwudziestu lat...
Napisz komentarz
Komentarze